Հայաստանը նախկին խորհրդային հանրապետությունների այն փոքր ու նվազող թվից է, որոնք ամոքում և ոչ թե բորբոքում են Ռուսաստանի խոցված եսը նրա նախկին աշխարհաքաղաքական հետնաբակում: Եթե Ռուսաստանի և Հայաստանի միջև հատուկ հարաբերությունները նորություն չեն, ապա դրանց աճող ինտենսիվությունը կարևոր եզրակացությունների է հանգեցնում այս փոքր երկրի ապագայի, ինչպես նաև ուժերի հարաբերակցության մասին Կովկասում և Ռուսաստանի նախկին ազդեցության գոտու ողջ տարածքում:

Հայ-ռուսական բարեկամությունը խոր պատմական արմատներ ունի և պահպանվում է այն հանգամանքով, որ վերջին շրջանում Ռուսաստանը ստանձնել է Հայաստանի պաշտպանի դերը: Ռուսաստանը Հայաստանի պահեստային հաղթաթուղթն է վերջինիս պատմական թշնամու՝ Թուրքիայի հնարավոր ագրեսիայից: Ռուսաստանը նաև Լեռնային Ղարաբաղի վիճարկվող անկլավի համար Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև պատերազմի վերսկսումը զսպող գործոնն է (այդ պատերազմի ընթացքում Ռուսաստանը վճռորոշ ռազմական օգնություն ցույց տվեց Հայաստանին): Պատերազմի հետևանքով Թուրքիան և Ադրբեջանը փակեցին Հայաստանի հետ իրենց սահմանները:

Նախագահների տեսակետները համագործակցության մասին ակնհայտորեն համընկնում են

Հայաստանը գրկաբաց հյուրընկալում է մի քանի ռուսական ռազմակայանները և մի քանի հազար ռուսաստանյան զորքերը, որոնք հսկում են Թուրքիայի և Իրանի հետ Հայաստանի սահմանները: 2003 թվականի նոյեմբերի Վրաստանի քաղաքական ճգնաժամի օրերին Ռուսաստանի և Հայաստանի պաշտպանության նախարարները ստորագրեցին համաձայնագրեր ռազմական համագործակցության խորացման մասին, իսկ դրանից մի քանի օր անց Ռուսաստանի այն ժամանակվա արտգործնախարար Իգոր Իվանովը Հայաստանն անվանեց «Ռուսաստանի միակ դաշնակիցը հարավում»:

Իսկապես, Վրաստանը կարծես ավելի ու ավելի վճռականորեն է հեռանում ռուսական ուղեծրից, հատկապես վերջին աջարական ճգնաժամից հետո: Իսկ Ադրբեջանի հետ Ռուսաստանի հարաբերություններում, որոնք երբեք առանձնապես ջերմ չեն եղել, շարունակում են գերակայել նավթային գործոնները: Հայաստանը մեկն է այն հարաբերականորեն փոքրաթիվ նախկին խորհրդային հանրապետություններից, որտեղ ռուսական զորքերին ընդունում են ուրախությամբ, և որտեղ ռուս զինվորները հարկադրված չեն հանդուրժելու ամերիկյան զինվորների սերտ
հարևանությունը, ինչպես Վրաստանում և Ղրղզստանում:

Սակայն մյուս կողմից Ռուսաստանը սիրահոժար կերպով տիրացավ Հայաստանի տնտեսության մի շարք ռազմավարական ձեռնարկություններին:

Փաստորեն Հայաստանի ամբողջ էներգետիկական սեկտորը Ռուսաստանի վերահսկողության տակ է: Դա տեղի ունեցավ անցյալ տարի Ռուսաստանին Հայաստանի ատոմակայանի կառավարման փոխանցումից և «ունեցվածք-պարտքի-դիմաց» գործարքի շրջանակներում «Ռուսական միացյալ էներգահամակարգին» վեց հիդրոէլեկտրակայանների հանձնումից հետո: Հայաստանը ստանում է իր բնական գազը Ռուսաստանից «Հայռուսգազարդ» ընկերության միջոցով, որի արժեթղթերի 45 տոկոսը պատկանում է «Գազպրոմ»-ին: «Ռոստելեկոմը» Հայաստանի հեռախոսային ծառայության հնարավոր գնորդներից է: Ռուսաստանյան ֆինանսական հաստատությունները, հաճախ ծագումով հայ ղեկավարների միջոցով, դանդաղորեն թափանցում են Հայաստանի բանկային և ապահովագրական ոլորտները: Եվ քանի որ Ռուսաստանը Հայաստանի խոշորագույն առևտրական գործընկերներից է, Հայաստանի տնտեսական բարօրությունը սերտորեն առկապվում է Ռուսաստանի տնտեսությանը, ինչպես ցույց տվեց 1998 թվականի ֆինանսական ճգնաժամին հաջորդած տնտեսական ակտիվության դանդաղեցումը:

Ռուսաստանը Հայաստանի քաղաքական թատերաբեմի գորշ կարդինալն է, ի տարբերություն մյուս ԱՊՀ երկրների մեծ մասի, որտեղ այն սահմանափակ ազդեցություն ունի այդ երկրների ներքաղաքական իրավիճակի վրա: 2003 թվականի փետրվարին կայացած Հայաստանի նախագահական ընտրությունների նախօրեին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը ուղտագնացության մեկնեց Մոսկվա՝ ստանալու նախագահ Վլադիմիր Պուտինի օրհնանքը: Որոշ վերլուծաբաններ Հայաստանի էներգետիկական օբյեկտների հանձնումը Ռուսաստանին դիտում են որպես փոխհատուցում Պուտինի աջակցության համար:

Հայաստանն իսկապես մեծապես կախյալ է ռուսաստանյան էներգառեսուրսների մատակարարման ցանկացած խափանումից՝ ոչ միտումնավոր կամ այլ բնույթի, և անում է ամեն ինչ Կրեմլի բարյացակամ վերաբերմունքը պահպանելու համար:

Սերտ կապերը Ռուսաստանի հայկական սփյուռքի զորեղ անդամների և Պուտինի միջև վերջին ժամանակներս հիմք են ծառայել ասեկոսեների համար, որ Պուտինը՝ ազատվելով վերընտրման հոգսերից, Հայաստանում Ռուսաստանի դիրքերն ամրապնդելու նպատակով կարող է ավելի ակտիվ դեր խաղալ Հայաստանի ներքաղաքական թատերաբեմում: Իսկ այդ ընթացքում Քոչարյանը կարծես փոխառում է Պուտինի ավտորիտար կառավարման որոշ մեթոդներ՝ ուժեղացնելով պետության վերահսկողությունը լրատվամիջոցների նկատմամբ, ճնշելով անհամաձայնությունը և ձեռնարկելով այլ միջոցներ լուրջ ընդդիմության
ձևավորման հնարավորությունը սահմանափակելու նպատակով:

Հայաստանն իր արտաքին քաղաքականության մեջ ձգտում է բարեկամական հարաբերություններ հաստատել բոլորի հետ՝ առանց որևէ երկրի նախապատվություն տալու: Դա ռացիոնալ քաղաքականություն է անկայուն տարածաշրջանում թշնամաբար տրամադրված հարևաններով շրջապատված փոքր, մեկուսացված երկրի համար: Հայաստանը փորձում է օգտվել ԱՄՆ-ի, և նվազ չափով Եվրոպայի, հայկական սփյուռքի քաղաքական ազդեցությունից պետական օգնություն և աջակցություն ստանալու համար: Այն նաև փորձում է քողարկել իր ռազմական ներուժը՝ մասնակցելով ՆԱՏՕ-ի «Համագործակցություն հանուն խաղաղության» ծրագրին և առանց ավելորդ աղմուկի աջակցություն ցույց տալով ահաբեկչության դեմ ԱՄՆ-ի ծավալած պատերազմին:

ԱՄՆ-ի և Եվրամիության ուշադրությունը տարածաշրջանում կենտրոնացված է Ադրբեջանի և ընդհանրապես Կասպյան շրջանի նավթային քաղաքականության վրա: Վրաստանում վերջին փոփոխություններից հետո այս երկիրը նույնպես ձգտում է հայտնվել
Արևմուտքի` Կովկասին ցուցաբերվող սահմանափակ ուշադրության կենտրոնում: Իսկ այդ ընթացքում իր հարավային հարևան Իրանի հետ հարաբերությունները խորացնելու Հայաստանի փորձերը (ինչպես օրինակ՝ գազամուղի կառուցումը) արժանանում են Արևմուտքի սառը և Ռուսաստանի հակասական արձագանքներին:

Ռուսաստանում բնակվում են մոտ 1,8 միլիոն հայեր, որոնք Հայաստանի արտգործնախարարության տվյալներով տարեկան մոտ 110 միլիոն դոլար են փոխանցում Հայաստան (համարժեք է ՀՆԱ-ի 4 տոկոսին), որի բնակչությունը պաշտոնական ուռճացված տվյալներով 3,2 միլիոն է: Եվ զարմանալի չէ, որ Հայաստանում ռուսերեն խոսելը չի խարազանվում՝ ի տարբերություն նախկին խորհրդային բլոկի որևէ այլ երկրի:

Հայաստանի կախվածությունը Ռուսաստանից կայուն կերպով խորանում է՝ ավելի սերտորեն կապելով Հայաստանի ապագան Ռուսաստանի հետ, լավ լինի դա, թե՝ վատ: Եվ ԱՊՀ երկրներում իր ազդեցության շարունակվող նվազման հետ Ռուսաստանի ստանձնած դերը Հայաստանում ծառայում է որպես ժամանակին իր ունեցածի հաճելի, սակայն լիլիպուտյան հիշեցում:

Կիմ Իսկյանը Երևանում հաստատված արտահաստիքային լրագրող և վերլուծաբան է: Նա հաճախ է հանդես գալիս հետխորհրդային թեմաներով մեկնաբանություններով և վերլուծություններով: Նրա հոդվածները լույս են տեսել «Մոսքոու թայմզ» (www.themoscowtimes.com), «ՈՒոլ սթրիթ ջորնալ», «Ինթերնեշնլ հերալդ թրիբյուն» և այլ պարբերականներում: Նրա հոդվածների ժողովածուն կարելի է գտնել www.mediabistro.com/kim հասցեում: