²ÝÏ³Ë Ð³Û³ëï³ÝÇ »ñ»Ë³Ý»ñÁ Ùï³Ñá·áõÃÛáõÝÝ»ñ ãáõÝ»Ý ³å³·³ÛÇ Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùµ, ÙdzÛݪ ÑáõÛë»ñ:

Երբ թիվ 83 միջնակարգ դպրոցի միջին դասարանցիներին հարցնում ես, արդյոք երջանիկ են, որ ապրում են անկախ Հայաստանում, նրանք վստահորեն ասում են՝ «այո»:

Սակայն շփոթվում են, երբ հարցնում ես, թե ինչու: Ոմանք ծիծաղում ու պատասխանում են. - «Որովհետև ապրում ենք անկախ երկրում»:

Երևանյան այս դպրոցի 12-ամյա աշակերտների համար հարցերն անկախության մասին ավելի շատ հռետորական բնույթ են կրում: Անկախ Հայաստանի երեխաներն այլ պայմանների ծանոթ չեն:

Ի տարբերություն իրենց ծնողների, որոնք մեծացել են կոմունիստական գաղափարների վրա, և նրանց նախնիների, որոնք փայփայել են անկախ պետության գաղափարը, Հայաստանի այս երիտասարդ սերունդը ծնվել է անկախ երկրում և հագեցած է անկախությամբ:

Նրանք մեծացել են 1990-ականներին առանց ջեռուցման, լույսի ու անհրաժեշտ դեղորայքի մի երկրում, որը կրում էր շրջափակման և տնտեսկան փլուզման բոլոր դաժան հետևանքները: Նրանց ծնողները պայքարում էին հուսահատության դեմ՝ հաղթահարելով սննդամթերքի ճգնաժամը և ծառեր կտրելով իրենց տները կարճ ժամանակով տաքացնելու համար:

Մի օր այս երեխաները շնորհակալություն կհայտնեն իրենց ծնողներին, որոնք 1991 թվականի սեպտեմբերի 21-ին գնացին ընտրական տեղամասեր և հանրաքվեում քվեարկեցին հօգուտ անկախ ապրելու իրավունքի: Սակայն այժմ նրանք չափազանց փոքր են ու չափազանց զբաղված են իրենց մանկությունը վայելով, որպեսզի կարողանան գնահատել պատմության այս պահը:

Վեցերորդ դասարանցի Մարիաննա Բաբայանն ասում է, որ սիրում է լսել անկախության առաջին տարիների մասին պատմությունները: Նա ծնվել է 1991 թվականի հոկտեմբերի 2-ին, և մութ ու ցուրտ օրերի մասին պատմությունները նրա համար հնչում են որպես գոթական կախարդական հեքիաթներ:

«Վերջերս մեր շենքը հոսանքազրկվել էր գրեթե երկու օրով: Ջրի պոմպն էլ չէր աշխատում առանց հոսանքի: Սարսափելի էր», - ասում է Մարիաննան:

âÝ³Û³Í ³ÝϳËáõÃÛ³Ý ³é³çÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ Ø³ñdzÝݳÛÇ ¢ î³ñáÝÇ ³åñ³Í µáÉáñ ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, Ýñ³Ýù ã³÷³½³Ýó ÷áùñ »Ý ¹ñ³Ýù ÑÇß»Éáõ ѳٳñ:

«Լույս չկար, ջուր չկար: Սնվում էինք բուտերբրոդներով, դասերս մոմի լույսի տակ էի անում: Բաց թողեցի մի քանի հեռուստատեսային ծրագրեր, որ սովորաբար դիտում էÇ, չէի կարող օգտվել համակարգչից: Այնքան ճնշող էր: Չեմ պատկերացնում, թե ինչպես են մարդիկ տարիներով ապրել այդ պայմաններում»:

Թիվ 83 դպրոցը, որտեղ սովորում է Մարիաննան, բախվում է այնպիսի դժվարությունների հետ, որոնք բնորոշ են անցումային ժամանակաշրջանին:

Երևանում լավագույններից մեկը համարվող ռուսական դպրոցն անկախացումից հետո միանգամից դարձրեցին հայկական: Ըստ նորընտիր խորհրդարանի ընդունած «Լեզվի մասին օրենքի», երկրում չէին կարող լինել օտարալեզու դպրոցներ: Ուսուցիչները ստիպված էին հրաժարվել իրենց աշխատանքից լեզվաբանական այս կարճատեսության հետևանքով:

Շատ ուսուցիչներ աշխատանք գտնելու համար լքեցին երկիրը, մյուսներն ուրիշ գործեր ձեռնարկեցին մի ժամանակում, երբ նորանկախ Հայաստանի քաղաքացիները գոյատևելու համար զբաղվում էին ցանկացած բանով:

Դպրոցի տնօրեն Մանվել Պապոյանն ասում է, որ երբ ինքը 1993 թվականին եկավ դպրոց, այն աղետալի վիճակում էր: Ջրի խողովակները պայթել էին, կահույքը ջարդուխուրդ էր արված, իսկ կառավարությունը չէր կարողանում անգամ նվազագույն ծախսերը ծածկել:

Իրավիճակը փոխվեց, երբ նա հովանավոր գտավ: Դպրոցին օգնեց Երևանի առաջին քաղաքապետ, Ղարաբաղ կոմիտեի անդամ, 1994 թվականին
Երևանում սպանված Համբարձում ¶ալստյանի ընտանիքը: Դպրոցի շենքը վերանորոգվեց, նոր կահույք գնեցին, և նույնիսկ պատմáõÃÛ³Ý մի փոքր թանգարան բացեցին դպրոցում:

Պապոյանն ասում է, որ չնայած իր նախկին կրթությանը և խորհրդային համակարգում ապրած տարիներին, ինքը բաց է նոր գաղափարների համար և ցանկանում է տեսնել այդ «նորության» հատկանիշները երիտասարդների վարքում:

²ß³Ï»ñïÝ»ñÁ ½í³ñ׳ÉÇù »Ý ·ïÝáõÙ ³Ý·³Ù áõëÙ³Ý Ù»ç:

Նա ուրախ է, որ երիտասարդ սերունդը հնարավորություն ունի կրթություն ստանալու իր մայրենի լեզվով և սովորելու իր ազգային հերոսների մասին, և ոչ թե անցյալ դարի տոտալիտար վարչակարգի առաջնորդների մասին:

«Այս երեխաները խելոք և հետաքրքրասեր են: Միգուցե նրանք մեր չափ կարգապահ չեն, սակայն նրանց մեծ մասը գիտակցում է, որ իրենց ապագան մեծապես կախված է իրենց կրթությունից», - ասում է Պապոյանը:

Աշակերտ Տարոն Սարգսյանի ընտանիքը Հայաստան է վերադարձել Ռուսաստանի Կազան քաղաքից անցյալ տարի՝ այնտեղ չորս տարի ապրելուց հետո: Տարոնն ասում է, որ թեև երբեմն կարոտում է իր ռուս ընկերներին, ինքը երջանիկ է, որ վերադարձել է Հայաստան:

«Ռուսաստանում կյանքն ավելի հետաքրքիր էր, քան այստեղ, բայց անապահով էր: Երեկոյան ժամը 10-ից հետո տնից դուրս գալը վտանգավոր էր: Այստեղ ամեն ինչ ուրիշ է, և ես սիրում եմ Հայաստանն ամենից շատ», - ասում է Տարոնը:

Դպրոցի շատ աշակերտներ մի քանի տարի անց են կացրել արտասահմանում՝ ապրելով այն երկրներում, որտեղ նրանց ծնողներն աշխատանք են գտել: Մյուսներն այլ երկրներից ապրելու են եկել Հայաստան, որը թեև արդեն 12 տարեկան է, սակայն դեռ երկար ճանապարհ պետք է անցնի, մինչև շատերը զգան անկախության շոշափելի «պտուղները»:

Երբ աշակերտներին հարցնում ես, գիտեն արդյոք, թե երբ է Հայաստանն անկախություն ձեռք բերել, շատերը պատասխանում են՝ «շատ վաղուց, ես դեռ չէի ծնվել»:

Եվ ինչպես բոլոր երիտասարդները, նրանք չունեն ապագային հետ կապված մտահոգություններ, միայն՝ հույսեր: