Աղասի Աբրահամյանը համաձայն է, որ ժամանակը բուժում է վերքերը, բայց կարծում է, որ ավելի արագ կբուժեր, եթե կենսապայմաններն ավելի լավը լինեին

«Սիրելի հանդիսականնե՛ր, այսօր մենք ուզում ենք ձեզ համար խաղալ մի ներկայացում, որը նվիրված է մի հնագույն քաղաքի, որը շատ վիշտ ու տառապանք է ապրել, սակայն չի կորցրել ամենակարևորը՝ իր համն ու հոտը և լավատեսությունը»:

Այսպես է սկսվում Գյումրիի «Մեղվիկ» մշակութային կենտրոնի տիկնիկային ներկայացումը:

Մանկական ներկայացումը իրական հիմք ունի. Գյումրին հարազատ է մնացել իր բարի ավանդույթներին, որոնք գրեթե սասանվեցին, ինչպես գետինը գյումրեցիների ոտքերի տակ, 1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ին:

«Մեղվիկը» երկրաշարժից հետո ստեղծված առաջին կազմակերպություններից էր, և նրա նպատակն էր հաստատել, որ գյումրեցիները չեն կոտրվել այդ դժբախտությունից և շարունակում են կատակել, ուրեմն շարունակում են ապրել:

Ներկայացման դասական կերպարներն են ՈՒստա Մուկուչը, սիրահարված Օնիկը և քաղաքի ավանդական երգերը: Նոր կերպարներից է սեթևեթ արտասահմանցի տիկինը, որն այնքան է հավանում Գյումրին, որ ներկայացման վերջում որոշում է ընդմիշտ մնալ այնտեղ: Եվ քանի որ քաղաքում բնակարանային խնդիր կա, իսկ տիկինը չի ցանկանում հյուրանոցի վրա փող ծախսել, նա ընդունում է ՈՒստա Մուկուչի՝ իր տանը բնակվելու հրավերը, մանավանդ որ վերջինս դեռ առաջին արարից աչք էր դրել տիկնոջ վրա:

Տիկնիկային թատրոնի դերասանների թվում են 15-ամյա Լուսինե Զաքարյանը, որն ապրում է գործազուրկ մոր հետ, և նույնպես 15-ամյա Արամ Բաղդասարյանը, որը երկրաշարժի հետևանքով կորցրել է լսողությունը (այդ ժամանակ նա վեց ամսական էր):

Ներկայացման սցենարի հեղինակը «Մեղվիկի» տնօրեն Վեհանուշ Հովհաննիսյանն է, որը գրում է ոչ միայն տեքստերը, այլ հաճախ նաև երաժշտությունը: Նա ասում է, որ այս ներկայացման սցենարի հեղինակը կարող էր լինել ամեն մի գյումրեցի:

«Այս ներկայացման միջոցով մենք պարզապես փորձում ենք հաղորդել գյումրեցիների տրամադրությունները, մեր ավանդույթները, սովորույթները, երգերը: Եվ, իհարկե, մենք ամեն կերպ ձգտում ենք շեշտելու, որ Գյումրիի բնակիչների համար անհաղթահարելի խնդիրներ չկան», ասում է Վեհանուշը:

Երկրաշարժի ժամանակ Վեհանուշը կորցրել է ծնողներին: Կենտրոնանալով սեփական վշտի վրա՝ նա շատ թույլ էր արձագանքում իր շրջապատում կատարվող դեպքերին:

«Ես այն ժամանակ 40 տարեկան էի, սակայն շատ ծանր տարա ծնողներիս մահը: Բայց հետո միանգամից հավաքեցի ինձ. աստվա՛ծ իմ, եթե ինձ՝ մեծահասակ կնոջ համար այդքան դժվար է, հապա որքա՜ն դժվար պետք է լինի այն մանուկների ու դեռահասների համար, որոնք որբացել են մի ակնթարթում», վերհիշում է նա:

ՙՄեղվիկ՚ տիկնիկային թատրոնի պատանի դերասաններ Լուսինե Զաքարյանը և Արամ Բաղդասարյանը

Այսօր նա հոգ է տանում ավելի քան 300 երեխաների մասին: Նրանք բոլորը «Մեղվիկի» սաներն են, և նշանակում է ժրաջան մեղուների նման աշխատում են՝ քանդակում են, նկարում են, երգում են, խաղում են ներկայացումներում...

Կան նաև երջանիկ ավարտով պատմություններ: Մոտ 10 տարի առաջ Վեհանուշին հայտնում են, որ կայարանամերձ հրապարակում կա մի յոթ տարեկան շատ կեղտոտ ու փսլնքոտ տղա, որը շշով օղի է խմում և օրվա հաց է վաստակում Գյումրի-Արտաշատ էլեկտրագնացքում: Պարզվում է, որ տղայի մայրը բանտարկված է գողության համար, իսկ հայրը մեկնել է Ռուսաստան՝ թողնելով երեխային բախտի քմահաճույքին:

«Չեմ ուզում պատմել, թե որքան դժվար էր նրան վերադաստիարակելը, թե ինչ հայհոյանքներ էր նա թափում մեր գլխին, մինչ մենք փորձում էինք ճիշտ ուղու վրա դնել նրան, - ասում է Վեհանուշը: - Թերևս այս դեպքում էլ օգնության հասավ արվեստը: Մի անգամ տղուկը լսեց իմ գրած «Մայրիկ» երգը ու ցանկացավ երգել այն, իսկ հետո ձայնագրեց և ուղարկեց բանտ իր մորը»:

Վեհանուշը չի ասում տղայի անունը, որովհետև նա այժմ արդեն աշխատում է Գյումրիի լավագույն հյուրանոցում և արժանապատիվ կյանք է վարում:

Հայաստանի հնագույն լրագրերից մեկի՝ ավելի քան 80 տարեկան «Բանվոր ԿումայրÇ» թերթի խմբագրությունում նույնպես խոսում էին արժանապատիվ կյանքի մասին: Թերթի 14 աշխատակիցներ զոհվել են՝ մնալով ավերակների տակ: Թերթի խմբագիր Աղասի Աբրահամյանը երկրաշարժի ժամանակ շենքից դուրս է լինում. ուղղված է լինում կահույքի գործարան ռեպորտաժ անելու: Փլվում են և՛ գործարանի, և՛ խմբագրության շենքերը:

Այսօր խմբագրատունը բոլորովին զուրկ է կահավորանքից: Սենյակի մեջտեղում փայտի վառարան է, որի շուրջն էլ անցնում են ժողովները:

Այն հարցին, թե ինչի մասին է թերթը պատրաստվում գրելու երկրաշարժի 15-րդ տարեդարձին, Աբրահամյանն ասում է, որ հեղինակները սովորականի նման կբերեն իրենց գրած բանաստեղծությունները, և «իհարկե, կգրենք երկրաշարժից հետո քաղաքի կյանքում տեղ գտած փոփոխությունների մասին»:

Աբրահամյանը համաձայն է, որ ժամանակը բուժում է: Սակայն նա գտնում է, որ այն ավելի արագ կբուժեր, եթե կենսապայմաններն ավելի լավը լինեին:

Գյումրիում դժվար է գտնել մի ընտանիք, որին շրջանցել է տարերքի առաջ բերած դժբախտությունը, դժվար է հանդիպել մի մարդու, որը չի ապրել կորստի տառապանքը:

Գյումրիի մոտ 7000 ընտանքիներ դեռ սպասում են նոր բնակարանների

«Մենք պարզապես փորձում ենք չխոսել այդ մասին, որպեսզի չփչացնենք միմյանց տրամադրությունը», ասում է Աղասին:

«Բանվոր ԿումայրÇ» թերթի լրագրողները հաճույքով են լուսաբանում շինարարության հետ կապված թեմաները:

«Լինսի» հիմնադրամի շնորհիվ վերջին տարիներին Գյումրիի, Ախուրյանի, Վանաձորի, Սպիտակի, Ստեփանավանի և Գուգարքի բնակիչները ստացել են 3674 նոր բնակարանների բանալիները:

Ներկայացման մեջ տիկնիկները նույնպես խոսում են շինարարության մասին:

«Ձեր քաղաքը շատ փոշոտ է», փռշտալով ասում է արտասահմանից ժամանած տիկինը:

«Դա այն փոշին չէ, քույրի՛կ ջան, դա շինարարության փոշի է: Մենք պատրաստ ենք դիմանալու այդ փոշուն ուրախությամբ, - բացատրում է ՈՒստա Մուկուչը և, դիմելով տիկնոջը, հարցնում է. - լսեք, միգուցե դու՞ք գիտեք, թե ով է այդ Լինսին: Ինչքա՜ն ժամանակ է փնտրում եմ նրան (նույնիսկ չգիտեմ` տղամարդ է, թե կին), որ մի լավ ճակատը համբուրեմ ու մեր Գյումրվա շնորհակալությունը հայտնեմ»:

Այսօր ևս 7000 ընտանիքներ են բանալու սպասում Գյումրիում: Ասում են, որ բարեկարգ բնակարաններ ստացած որոշ մարդիկ չեն շտապում լքել իրենց ժամանակավոր կացարանները:

Համաձայն կառավարության 1999 թվականին ընդունած հմ. 432 որոշման բնակտարածքը բաշխվում է կորցրած տարածքին համարժեք փոխհատուցման սկզբունքով: Սակայն այս տարիների ընթացքում որոշ ընտանիքներ լրացրել են իրենց կորուստները հավելումով: Օրինակ՝ Կարինե Բաղդասարյանի ընտանիքը երկրաշարժից առաջ բաղկացած էր հինգ անդամներից և կարող էր ապրել երկու սենյականոց բնակարանում: Սակայն այսօր ընտանիքը ութ անդամ ունի և այդ պատճառով էլ ապրում է իր երեք սենյականոց «դոմիկում»:

Այնուհանդերձ կրեմագույն, մեղմ վարդագույն և բաց դարչնագույն շենքերը փոխել են աղետի գոտու բնակիչների տրամադրությունը: Այսօր հուսահատություն այլևս չկա: Սակայն չկա նաև լավատեսություն, քանի որ բնակարանից հետո երկրորդ մեծ պրոբլեմն այստեղ աշխատանք գտնելն է:

«Լավ է, որ բնակարան ունենք, բայց չենք կարող ձեռքներս ծալած նստել և ոչինչ չանել: «Լինսին» չի կարող կերակրել մեր երեխաներին ու կահավորել մեր նոր բնակարանները», ասում է 42-ամյա գյումրեցի Սվետլանա Ղազարյանը:

Նույն բանն են ասում «Բանվոր ԿումայրÇ» թերթի աշխատակիցները:

«Գյումրիում չկան արդյունաբերական ձեռնարկություններ, և հետևաբար քիչ են աշխատատեղերը: Գործում են միայն փոքր բիզնեսը և մանրածախ առևտուրը: ՈՒ նաև, փա՜ռք աստծո, շինարարություն է գնում, որի շնորհիվ 4-5 հազար մարդ աշխատանք է ստացել: Մարդկանց հույսերը կապված են հիմնականում շինարարության հետ», ասում է լրագրող Անահիտ Նորիկյանը:

Իսկ խմբագիրը, հիշեցնելով, որ Գյումրիում արտադրությունը վերականգնելու բոլոր փորձերը մատնվել են անհաջողության, բերում է շաքարի գործարանի օրինակը.

«Վեց տարի առաջ գյուղնախարար պ-ն Զադոյանը ապագա գործարանի հիմքում շամպայնի մի շիշ թաղեց: Արդեն տարածք էր հատկացվել, կար նաև 80 միլիոն դոլար արժողությամբ նախագիծ: Բայց այդ ամբողջ ծրագրից մնաց միայն շամպայնի շիշը»:

Ձմեռը թևակոխած քաղաքի մյուս Ññ³ï³å պրոբլեմը ջեռուցումն է: 58-րդ թաղամասի բնակիչներն ասում են, որ իրենք դատապարտված են ցրտահարվելու, քանի որ ավելի քան 5000 բնակարան ունեցող բնակելի թաղամասին գազ չի մատակարարվելու: Իշխանությունները որոշել են այս տարի ապակենտրոնացնել տարածքի ջեռուցման համակարգը, սակայն ֆինանսների պակասի պատճառով չեն կարողացել կաթսայատներ ապահովել բոլոր թաղամասերի համար:

«Մարդիկ հավանաբար չեն դիմանա այդ ցուրտ բետոնե շենքերում և ստիպված կլինեն լքել իրենց բնակարաններն ու ժամանակավորապես տեղափոխվել քաղաքի մյուս մասերում ապրող իրենց ազգականների ու ընկերների բնակարանները», ասում է Աբրահամյանը:

14 տարի դոկտեմբերի 7-ի մոտենալու հետ պետական պաշտոնյաները, քաղաքական ու հասարակական գործիչները և մամուլը իրենց պարտքն են համարել հրապարակայնորեն նշել Սպիտակի երկրաշարժի տարելիցը, մի երկրաշարժի, որը խլեց ավելի քան 25 հազար մարդկային կյանքեր ու ավելի շատ մարդկանց թողեց առանց կացարանի:

«Աղետի գոտին» դարձել է մեր բառապաշարի շատ գործածական մի մասը: Այն օրերին մենք չգիտեինք, որ շուտով ամբողջ երկիրն է վերածվելու տառապանքի գոտու. պատերազմը Ղարաբաղում, էներգետիկական ճգնաժամը, քաղցած ու ցուրտ ձմեռները արեցին իրենց գործը: Թվում էր, թե «դեկտեմբերը» վերջ չի ունենա:

Բայց նույնիսկ այդ սարսափելի տարիներին ոչ ոք չմոռացավ Սպիտակի երկրաշարժի մասին: Տարելիցը կանոնավոր կերպով նշում էին պետական մակարդակով, սակայն ձգտում էին չայցելելու աղետի զոհերին: Անիմաստ էր այցելել նրանց դատարկաձեռն՝ առանց վերականգնման կոնկրետ ծրագրերի:

Այն օրերին մամուլը հաճախ էր գրում. «Անբարոյական է հիշել աղետի գոտու մասին տարին միայն մեկ անգամ՝ դեկտեմբերի 7-ին՝ այն մոռացության մատնելով մյուս՝ 364 օրերի ընթացքում»:

Աղետի գոտին շինարարության գոտու վերածելու առաջադրանքը սկսեց կոնկրետանալ միայն վերջին տարիներին: Աղետի գոտում շենքերի կառուցումն ու մշակութային օջախների վերականգնումը և դրա
հետևանքով քաղաքի կերպարանափոխումը, նոր կյանքի հայտ են:

Երկրաշարժից հետո մեծացած գյումրեցիների նոր սերնդի պատրաստած տիկնիկները նույնպես այդ մասին են խոսում:

«Բավական է ինչքան վշտացանք ու մռայլվեցինք: Թող աստված ու՛Å տա գյումրեցիներին, և մենք մեր հրաշալի քաղաքն ավելի կգեղեցկացնենք: Ուրեմն եկե՛ք սրանից հետո ուրախանանք»:

Թվում էր, թե այդ խոսքերին հաջորդած կենսախինդ պարեղանակը պետք է քշեր բոլոր կասկածներն ու հոգսերը: Սակայն տարօրինակն այն է, որ որքան գյումրեցիները կատակում են, այնքան մարդ ավելի է տխրում ու հուզվում՝ համակվելով սև դեկտեմբերի հիշողություններով: