Շատ երկրների կրթական համակարգերի նման, Հայաստանի բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում նույնպես ուսանողներից պահանջում են կուրսային և դիպլոմային աշխատանքներ ներկայացնել:

Եվ շատ երկրների նման էլ, որոշ ուսանողներ գտնում են այդ պահանջները բավարարելու զարտուղի ճանապարհներ:

Երևանի բուհերի պատերին ուսանողները կարող են գտնել այն կազմակերպությունների հայտարարությունները, որոնցից կարող են գնել ռեֆերատներ ու կուրսային աշխատանքներ:

Ուրիշի փոխարեն աշխատանք գրելը որոշ մասնագետների համար դարձել է փոքր բիզնես: Նրանց մի մասը համաձայնում են խոսել այդ կասկածելի ծառայության մասին, սակայն ոչ ոք չի համաձայնում լուսանկարվել:

«Մեզ մոտ աշխատակիցները հիմնականում բուհավարտներ, ասպիրանտուրայի ուսանողներ են», - ասում է Ռուբեն Սարգսյանը, որն այդպիսի մի ընկերությունում կազմակերպչական հարցերով է զբաղվում: Սարգսյանի հավաստմամբ, իրենց հիմնականում դիմում են այնպիսի ուսանողներ, ովքեր «սովորելու մեծ ցանկություն չունեն»:

Ընկերությունը գործում է արդեն մեկ տարի (թեև օրինականորեն գրանցված չէ): Մոտ 30 մասնագետներ գրում են կուրսային աշխատանքներ, ռեֆերատներ, նույնիսկ` դիպլոմայիններ ու դիսերտացիաներ:

Այստեղ պատվերները կատարում են միջին հաշվով 2-3 օրվա ընթացքում՝ էջը 250-300 դրամով: Միջին ռեֆերատը կարելի է գնել 9-12 դոլարով, իսկ դիպլոմային աշխատանքը՝ 30-60 դոլարով:

Տարեկան գրում են մի քանի հազար ռեֆերատ ու կուրսային աշխատանք, իսկ դիպլոմայինների թիվը հասնում է 20-30-ի:

Ըստ Ռուբեն Սարգսյանի, Երևանում կա հիսունից ավելի նման կազմակերպություն: Երբեմն աշխատանքներ են գրում նաև բուհերի բարձր կուրսերի ուսանողները:

Երևանի պետական ճարտարագիտական համալսարանում, օրինակ, բարձր կուրսի ուսանողները ցածր կուրսեցիների համար լրացնում են ճարտարագիտական գրաֆիկայի, էլեկտրոտեխնիկայի, կիրառական մեխանիկայի լաբորատոր աշխատանքների համար նախատեսված տետրերը, գրում են կուրսային ծրագրեր:

«Ինձ հիմնականում դիմում են Երևանի տնտեսագիտական համալսարանի տարբեր ֆակուլտետներից, ավելի հազվադեպ` Երևանի պետական համալսարանի իրավագիտության, միջազգային հարաբերությունների, տնտեսագիտության, հայ բանասիրության ֆակուլտետների ուսանողներ, - ասաց երևանյան մի գրադարանի գրադարանավարուհի, որը նման աշխատանքներ է գրում և վաճառում, - Ասում են աշխատանքի թեման, ծավալը, հազվադեպ` նաև պլանը, գրականության ցանկը: 1-2 օրում աշխատանքը պատրաստում, տալիս եմ ուսանողին»: Այստեղ գներն ավելի ցածր են, մեկ էջը՝ 200-250 դրամ:

«Իմ փորձից հասկացել եմ, որ հիմնականում դիմում են, երբ թեմային տեղյակ են, բայց աշխատում են ինչ-որ տեղ և աշխատանքն ինքնուրույն գրելու ժամանակ չունեն, կամ անհրաժեշտ գրականությունը չեն գտնում» - ասում է նա:

Գրադարանավարուհին մասնագիտությամբ տնտեսագետ է, բուհն ավարտել է տասը տարի առաջ և արդեն հինգ տարի «օգնում է» ուսանողներին: Տարվա ընթացքում գրում է 20-25 կուրսային աշխատանք ու ռեֆերատ: «Եթե ողջ գրածս ուղեղումս պահեի, հիմա երևի կգժվեի, - ասաց նա, - Այս ընթացքում մի քանի թեմաներ են եղել, որ ինձ իրոք հետաքրքրել են, ուշադիր ուսումնասիրել եմ, մնացած դեպքերում պարզապես կարդացել եմ տարբեր աղբյուրներ, ի մի բերել տարբեր կարծիքներ ու տեսակետներ»:

Մասնագետ «վարձելու» գաղափարը լայն տարածում է գտել, և կրթության բնագավառի մասնագետները երկյուղում են, որ այն կարող է կործանարար հետևանքներ ունենալ:

«Սեմինար պարապմունքների կամ քննությունների ժամանակ պատասխանները, հիմնականում, գրքային են լինում, ուսանողն այդքան ազատ չի լինում, - ասաց Երևանի պետական համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետի բակալավր Արմինե Հայրապետյանը, - Իսկ ռեֆերատների կամ կուրսային աշխատանքերի ժամանակ մի բան հայտնագործելու, քո թեզը առաջ քաշելու և ապացուցելու, գուցե ընդունված կարծիքին հակադրվելու հաճույքը, ոչինչի հետ չեմ փոխի: Երևի այդ պատճառով մեզ մոտ այս աշխատանքներն ուսանողներն ինքնուրույն են կատարում»:

Նման ծառայություն առաջարկողներն ասում են, որ դա կարող է և ուսանողների նախապատրաստվելու լավագույն ձևը չլինել, սակայն գոնե «օրվա հաց» է ապահովում այդ աշխատանքները կատարողների համար:

«Մեզ մոտ երեք աշխատողներից մեկն այս գործով է զբաղված, - ասաց գրադարանավարուհին, - Մյուսը պատվիրատու է փնտրում, երրորդն էլ բարձրաձայն չի ասում, բայց մտածում է այդ ուղղությամբ»: