Հինգ տարվա ընդմիջումից հետո այս տարի պետբյուջեից ՀՀ հուշարձանների պահպանության համար հատկացվել է 50 միլիոն դրամ:

«50 միլիոնը իհարկե քիչ է, բայց կարևորում ենք, որ վերջապես հատկացվեց, և տարեցտարի այդ գումարը կավելանա», ասում է մշակույթի և երիտասարդության հարցերի փոխնախարար Գագիկ Գյուրջյանը:

Զվարթնոցի տաճարը պահպանվող հուշարձանների թվում է

Հատկացված գումարով կվերականգնվեն երեք հուշարձաններ՝ Որոտնավանքը (միջնադարյան ճարտարապետական հուշարձան և վանք Սիսիանում), Բարձրյալ խաչը Նոյեմբերյանում և Աշտարակի հին կամուրջը: Նախագծային աշխատանքներն արդեն ընթանում են, վերականգնման աշխատանքները կանցկացվեն մրցույթով:

Ըստ ՀՀ պատմության և մշակույթի հուշարձանների պահպանության գործակալության հանրապետությունում հաշվառված են 30000-ից ավելի հուշարձաններ և 4000 հուշահամալիրներ:

«Խիստ անմխիթար վիճակում են և անհետաձգելի վերականգնման աշխատանքներ են պահանջում 27-30 հուշարձաններ, այլապես դրանք կարող ենք անվերադարձ կորցնել», ասում է գործակալության պետի տեղակալ Սամվել Մուսոյանը:

Ըստ նրա այդ հուշարձաններից չնչին մասունքներ են մնացել, իսկ միջազգայնորեն սահմանված նորմերը թույլ չեն տալիս վերականգնել հուշարձանը, երբ նրա պահպանվածությունը 30 տոկոսից ցածր է:

Հուշարձանների և պատմական վայրերի պահպանությունն ու օգտագործումը իրականացվում է պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների և պատմական վայրերի պահպանության մասին ՀՀ օրենքով, որն ընդունվել է 1998 թվականին:

2003 թվականին ընդունվել է ևս մեկ օրենք` «Պետական սեփականություն համարվող օտարման ոչ ենթակա անշարժ հուշարձանների մասին ՀՀ օրենք»:

Գյուրջյանն ասում է, որ «օրենքը հնարավորություն տվեց տարանջատել այն պատմամշակութային անշարժ արժեքները, որոնք օտարման ենթակա չեն և հանդիսանում են պետության բացառիկ սեփականությունը»:

Սեփականատերեր ունեցող որոշ մշակութային հուշարձաններ պետության կողմից գրանցվում են որպես պատմամշակութային արժեքներ: Ըստ Գյուրջյանի նման պարագայում պետությունը կարող է հնարավորության դեպքում նյութական աջակցություն ցուցաբերել:

Անցած հինգ տարիներին, երբ պետական ֆինանսավորում չկար, հուշարձանների պահպանության գործակալությունը փորձում էր այլընտրանքային ճանապարհներ գտնել: Ստեղծվել են միջազգային համատեղ կազմակերպություններ: Գործակալությունը ներկայացրել է պատմամշակությին հուշարձանների պահպանության ծրագրեր, և միջազգային հասարակական կազմակերպությունները սկսել են ներդրումներ կատարել:

Օրինակ` հիմնադրվել է հայ-իտալական «Քարեդարան» հասարակական կազմակերպությունը, որին հաջողվեց Հայաստանի համար միջոցներ ստանալ հուշարձանների միջազգային համաշխարհային հիմնադրամից:

Մեծ ներդրումներ է արել Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Բ-ն, երբ 2001 թվականին քրիստոնեության ընդունման 1700-ամյակի կապակցությամբ պետական սեփականություն համարվող 150 եկեղեցիներ վերադարձվեցին Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնին:

10 հազար դոլար է հատկացրել Նորվեգիայի կառավարությունը: Ամենամեծ ներդրումն արել է «Լինսի» հիմնադրամը, որը 500 հազար դոլար է հատկացրել Գառնիի և Զվարթնոցի տաճարների վերականգնմանը:

Ըստ Գյուրջյանի պատմամշակութային հուշարձանները «թույլատրվում է վերականգնել և օգտագործել` իհարկե, չխաթարելով հուշարձանը ու չփոխելով նրա բնույթը»:

Հուշարձանների պահպանության բնագավառում 1993 թվականին Հայաստանը պայմանագիր է կնքել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի հետ մշակութային և բնական ժառանգության պահպանման վերաբերյալ:

Գառնիի տաճարը վերակառուցվում է «Լինսի» հիմնադրամի միջոցներով

«Այն երկիրը, որը ստորագրում է պայմանագիրը, պարտավորվում է պահպանել իր երկրի պատմամշակութային հուշարձանները միջազգային չափանիշներով, - ասում է հուշարձանների և պատմական միջավայրի պահպանության և օգտագործման բաժնի գլխավոր մասնագետ Արծրուն Գրիգորյանը: - Նաև պարտավորվում է համաշխարհային ժառանգության կենտրոն ներկայացնել իր հուշարձաններից լավագույնները` որպեսզի քննարկվի դրանք համաշխարհային ժառանգության ցանկում ընդգրկելու հարցը»:

Ըստ Գրիգորյանի համաշխարհային ժառանգության ցանկում այսօր գրանցված է 800-900 հուշարձան, որոնք ներկայացրել են 120 երկրներ:

Այդ ցանկում Հայաստանն առաջին անգամ ներկայացվել է 1996 թվականին: Հայաստանից համաշխարհային ժառանգության ցանկում ընդգրկված են Հաղպատ-Սանահին վանքային համալիրը, Էջմիածին քաղաքի եկեղեցիները և Զվարթնոցի հնագիտական վայրը, Գեղարդի վանքային համալիրը: Դրանք ընդգրկում են ընդամենը 300-400 հուշարձաններ:

Գրիգորյանն ասում է, որ վերջերս ներկայացվել է նաև Նորավանքին հարող 450 հեկտար տարածքը Եղեգնաձորում:

«Եթե այդ ցանկում ընդգրկված հուշարձաններին վտանգ սպառնա, և մեր երկիրն ի վիճակի չլինի այդ վտանգը միայնակ չեզոքացնելու, համաշխարհային հանրությունը միջոցներ կներդնի դրանք փրկելու համար: Այսինքն այդ հուշարձանները կարևորվում են ոչ միայն մեր երկրի համար, այլև համաշխարհային մշակութային արժեք ունեն, նրանց նշանակությունը միջազգային է», ասում է Գրիգորյանը: