§²ÝóÛ³É ï³ñí³ µ»ñùÇ Ï»ëÝ ¿É ãÇ µéݻɦ, ³ëáõÙ ¿ ·ÛáõÕ³å»ï ÆßË³Ý Â³éáÛ³ÝÁ

Հորիզոնում երևացող սարերը միանման են, սակայն նրանցից մեկը թագադրված է դեղնակարմիր պսակով: Ոսկեզօծ բարձունքը վեր է խոյանում սարի փեշերին թառած մոխրագույն ամպերի միջից, որտեղ իր հոգսերով և ուրախություններով ծվարել է Կոտայքի մարզ ¶եղարդ գյուղը:

Ավելի մոտիկից դեղնակարմրավուն պսակը վերափոխվում է տանձ ու խնձորի այգիների, որոնց արանքներից աչքով են անում գյուղական ինքնատիպ տների կտուրները:

«Խնձորները պոչով քաղեք, առանց տերևների, որպեսզի եկող տարվա բերքի տեղը պահպանվի», երիտասարդ բերք հավաքողներին առանց հոգնելու խորհուրդ է տալիս 65-ամյա Թագուհի Համբարձումյանը:

²í»ñí³Í »Ï»Õ»óÇÝ»ñÇó Ùݳó³Í ˳ãù³ñ»ñÁ ëáõñµ »Ý ·ÛáõÕ³óÇÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ

Նրա այգին լցված է աշխատանքային աղմուկով: Մի կողմից կանչում են խնձորների ծանրությունից կքած ծառերի ճյուղերը, մյուս կողմից խոսում, երգում ու ծիծաղում են բերքահավաքի մասնակիցները:

Ծառ են բարձրանում ավելի թեթևները, որպեսզի ճյուղերը չջարդվեն: Պտուղները պոկում են մեկ առ մեկ, փոխանցում ներքևում կանգնածներին, որոնք էլ դարձյալ դրանք մեկ առ մեկ դնում են դույլի կամ արկղի մեջ:

Թագուհին աշխատում է խնձորանոցում՝ խնամքով տեսակավորելով ու դասավորելով խնձորները:

«Այն խնձորը, որը ձեռքիցդ ընկնում է, պետք է մի կողմ դնես: Նա հարված է ստանում և չի կարող դիմանալ մինչև գարնան վերջը: Ամեն մեկի հետ առանձին խոսում եմ, տեսեք ինչ լավն են», ասում է նա՝ շոյելով կարմրաթուշ ու գայթակղիչ պտուղները:

¶ÛáõÕ³óÇÝ»ñÁ Ù»Ï-Ù»Ï ù³ÕáõÙ »Ý åïáõÕÝ»ñÁ ¢ ÷á˳ÝóáõÙ »Ý Ý»ù¢áõ٠ϳݷݳÍÝ»ñÇÝ

Բերքահավաքի մեջ է ամբողջ գյուղը: ¶եղարդում այն սկսվում է հոկտեմբերի 1-ին և տևում է երկու-երեք շաբաթ: ¶յուղացիներն օգնության են կանչում ազգականներին ու ընկերներին և փոխհատուցում են տալիս օգնության համար, քանի որ միայն ընտանիքի անդամներով չեն կարող բոլորը հավաքել:

Չնայած առատ բերքին՝ գյուղապետ Իշխան Թառոյանը դժգոհ է:

«Անցած տարվա բերքի կեսն էլ չի բռնել: Այգիների կեսը վաղ գարնանը ցրտահարվեց, մնացածի որակն էլ վատացավ ամառային կարկուտների հետևանքով»:

Սամվել Հարությունյանի ընտանիքն արդեն ավարտել է բերքահավաքը: Նա ասում է, որ աշնանն է երևում, թե գյուղացին ինչպես է ապրելու ամբողջ տարին:

«3500 քմ տնամերձ այգուցս հավաքել եմ 3 տոննա միրգ և 100-150 կգ ընկույզ: Մեր խնձորը ուշահաս է, և մարտ ամսից նոր միայն սկսում ենք շուկա տանել և վաճառել 200-400 դրամով», - ասում է նա:

È»éݳÛÇÝ ·ÛáõÕÇ ³ÝÝÙ³Ý åïáõÕÝ»ñÁ

Բերքահավաքն ավարտածները օգնում են մյուսներին: Տանը նստած մարդ չես գտնի: Բոլորը շտապում են և Աստված կանչում, որ լավ եղանակը երկար շարունակվի:

Թագուհին ասում է. «Սարի գյուղ է, մեկ էլ տեսար՝ առավոտյան արթնացար՝ շուրջ բոլորդ սպիտակ ձյուն է, ամբողջ բերքը կփչանա»:

¶եղարդը աշխարհագրական առումով գտնվում է հանրապետության ճիշտ կենտրոնում՝ Երևանից 42 կմ հարավ-արևելք, ¶եղամա լեռների ստորոտում: Ծովի մակերևույթից բարձր է 1880 մ: ¶յուղի մրգի համեղ լինելը տեղացիները կապում են յուրահատուկ բնակլիմայական պայմանների հետ:

Սակայն գյուղի հաշվապահ, մասնագիտությամբ շինարար-ինժեներ 46-ամյա Համբարձում Տոնոյանը ասում է, որ գաղտնիքը սարերից գյուղ հոսող ջուրն է:

Ոռոգման և խմելու ջուրը գալիս է ¶եղամա լեռներում գտնվող յոթ աղբյուրներից՝ վայրկյանում 150 լիտր:

«Մեր գյուղացիները գրեթե չեն վճարում ջրի համար: Մեր ուժերով ենք ջուրը սարերից գյուղ հասցրել, պետությունը ծախս չի արել: Ամեն տարի վերանորոգում ու կարգավորում ենք 18 կիլոմետրանոց ջրատարը», - ասում է Թառոյանը:

¶եղարդի այսօրվա բնակիչների նախնիները այստեղ են եկել 1915 թվականի կոտորածից հետո Վան քաղաքից, մի մասն էլ ¶եղարքունիքի մարզի Սարուխան գյուղից են:

ÊÝÓáñÁ ï³ÝáõÙ »Ý ËÝÓáñ³Ýáó ¢ ³ÛÝï»Õ ËݳÙùáí ï»ë³Ï³íáñáõÙ »Ý

Այսօր գյուղն ունի 139 տուն և 350 բնակիչ: Ըստ գյուղապետի վերջին տասը տարում բնակչությունն աճել է 80-90 հոգով: Ամեն տարի երեք-չորս երեխա է ծնվում:

¶յուղացիները հպարտանում են, որ ամուր են կանգնած իրենց հողին, և արտագաղթը գյուղ չի թափանցել: Բերքահավաքին չեն մասնակցում միայն շինարարները, քանի որ կառուցում են դպրոցի նոր շենքը: Պետբյուջեից այդ նպատակով հատկացվել է 80 միլիոն դրամ (մոտ 140 հազար դոլար):

Դպրոցի տնօրեն Վիգեն Թառոյանն ասում է, որ գյուղի երեխաները սիրում են սովորել, բայց երբ բերքահավաքի ժամանակ սկսում են օգնել ծնողներին, ուսման առաջադիմությունն ընկնում է:

Դպրոցն ունի 84 աշակերտ: Այս տարի առաջին դասարան է գնացել 6 երեխա: Դպրոցի հին շենքի ճակատային մասում գրված է, որ այն կառուցել է թուրք մոլլա ՈՒմբատը 1914 թվականին:

¶յուղի պատմական անունը Առթիզ է: Դպրոցի տնօրենը պատմում է. «Ըստ պատմական աղբյուրների Տրդատ թագավորը, որի նստավայրը ¶առնիի ամրոցն էր, վիճում է որդու հետ և, նրան տանից դուրս անելով, ասում է. «Ա՛ռ քեզ մի թիզ հող և ապրի՛ր»: Որդին գալիս և հիմնադրում է Առթիզը: ¶յուղը մոտ 1500 տարեկան է»:

1931 թվականին այն վերանվանվում է ¶եղարդ: Այնտեղ հասնելու համար վերջին 5 կիլոմետրը պետք է բարձրանալ ոտքով. ուղևորների սակավության պատճառով տրանսպորտը գյուղ չի հասնում:

¶յուղացիներից շատերի բակերում խաչքարեր կան: Նրանք ասում են, որ դրանք գյուղի ավերված եկեղեցու մասունքներն են: Խաչքարերի մոտ սրբապատկերներ են դնում, մոմեր վառում ու աղոթում:

73-ամյա Նունուշ տատն ասում է, որ ամեն առավոտ աղոթում է աստծուն, որ «մեր պոպոքն ու խնձորը հավաքենք, նոր մեռնեմ»:

Նա ասում է, որ այսօրվա գյուղը դրախտ է իր երիտասարդ տարիների գյուղի համեմատ, և ավելացնում է. «Չե՞ք հավատում, ապա բարձրացեք այն վերևի սարից նայեք»:

Աշնանային մեղմ երեկոն փարվում է գյուղին: Սարերից իջնող կովերի ու ոչխարների բառաչը տարածվում է գյուղով մեկ: ¶յուղացի կանայք, վառ գոգնոցները մեջքներին կապած, դուրս են գալիս այգիներից և շտապում գոմ՝ անասուններին կթելու: