§àÙ³Ýù ϳñÍáõÙ »Ýª »Ã» Ù³ñ¹Á ³Ýí³ë³ÛɳÏÇ Ù»ç ¿, áõñ»ÙÝ ãÇ Ï³ñáÕ ÷áÕ í³ëï³Ï»É¦, - ³ëáõÙ ¿ ²ñÙ»Ý ²É³í»ñ¹Û³ÝÁª гïáõÏ Ï³ñÇùÝ»ñ áõÝ»óáÕ Ù³ñ¹Ï³Ýó ûųݹ³ÏáõÃÛ³Ý §àôÝÇëáݦ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý Ý³Ë³·³ÑÁ: ܳ ѳٳӳÛÝ ã¿ Ñ³ßٳݹ³ÙÝ»ñÇ Ýϳïٳٵ ÏÇñ³éíáÕ §ë³Ñٳݳ÷³Ï ϳñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñáí Ù³ñ¹ÇϦ ï»ñÙÇÝÇÝ:

Հաշմվածներ, խեղանդամներ, անդամալույծներ:

Այս բառերը վերադարձ են դեպի հին օրերը, երբ «քաղաքական կոռեկտության» ստանդարտը Արևմուտքին ստիպեց հորինել այնպիսի արտահայտություններ, ինչպիսին է «ֆիզիկական խնդիր ունեցող անձը»:

Այնուհանդերձ հայաստանյան մամուլում այս բառերն են առավել հաճախ գործածվում հաշմանդամների նկատմամբ:

Այս շաբաթ տեղի ունեցավ սեմինար՝ «ԶԼՄ-ները և սահմանափակ կարողություններ ունեցող մարդկանց վերաբերող հարցերի լուսաբանումը» թեմայով: Սեմինարը կոչված էր ավելի լուսավորյալ վերաբերմունք ձևավորել այդ կարգի մարդկանց նկատմամբ:

Բաց հասարակության ինստիտուտի նախաձեռնությամբ հավաքվել էին վեց հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ և հրավիրվել էին 20 լրագրողներ: Հավաքի նպատակն էր անցկացնել քննարկում՝ տվյալ բնագավառում արդի բառապաշարի մշակման շուրջ: Խնդիրն այն էր, թե ինչպես կարելի է ցուցաբերել կարեկցանք ու գութ՝ առանց նվաստացնելու մարդուն: Բացի այդ ՀԿ-ները արտահայտեցին իրենց մտահոգությունը, որ հաշմանդամների հետ առնչվող հարցերի լուսաբանումը հաճախ տուժում է անճշտություններից և պատշաճ վարվելակարգի պակասից:

Լրագրողներին, մասնավորապես, խնդրեցին խուսափել «խեղված», «զոհ», «պակասություն», «հիվանդ» բառերից` դրանց փոխարեն օգտագործելով «ֆիզիկապես անկարող» կամ «հատուկ կարիքներով մարդիկ» տերմինները:

Թեև կազմակերպիչները նշեցին, որ հաշմանդամների նկատմամբ ոչ ադեկվատ վերաբերմունքի համար իրենք մեղադրում են ոչ թե լրագրողներին, այլ ավելի շուտ հասարակությանը, քննարկումը վերաճեց բուռն բանավեճի: Լրագրողներն իրենց հերթին նշեցին, որ շատ դեպքերում հաշմանդամների հետ աշխատող կազմակերպություններն իրենց բավարար տեղեկություններ չեն տրամադրում, սակայն համաձայնեցին, որ այդ ամենը ժառանգություն է մնացել նախորդ հասարակարգից:

Խորհրդային Միության 70 տարիների պատմությունն իր հետքն է թողել հաշմանդամ մարդկանց նկատմամբ հասարակության վերաբերմունքի վրա. նրանց վերաբերվում են խտրականությամբ: Դրա հետևանքը մի հասարակություն է, որի համար հաշմանդամների կյանքը նորանկախ կյանքի վատ ծանոթ ու, թերևս, անգամ վախեցնող մի ասպեկտ է:

Հասարակության հետաքրքրությունը հաշմանդամների հարցերի նկատմամբ Հայաստանում մեծացավ 1988 թվականի ավերիչ երկրաշարժից հետո, որը տարավ 26 հազար մարդու կյանք և հազարավոր այլ մարդկանց դարձրեց հաշմանդամ:

²ñ÷ÇÝ» ²µñ³Ñ³ÙÛ³ÝÁ ϳñÍáõÙ ¿, áñ Éñ³·ñáÕÝ»ñÁ ѳßٳݹ³ÙÝ»ñÇÝ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÉÇÇñ³í ³Ý¹³ÙÝ»ñ ã»Ý ѳٳñáõÙ

Անկախության հետ ծագեց նախաձեռնություն` համապատասխանեցնելու Հայաստանը մարդու իրավունքների միջազգային ստանդարտներին, այդ թվում` նաև հաշմանդամների նկատմամբ վերաբերմունքի հարցում:

Սակայն հին մոտեցումները ամբողջությամբ տեղի չեն տվել, և հնացած պիտակները շարունակում են համատարած կերպով կիրառվել:

Անկախ այն փաստից, նրանց «հաշմանդամ» են կոչում, թե «հատուկ կարիքներով մարդիկ», մարդիկ շարունակում են իրենց հայացքները սևեռել անվասայլակներին գամվածների վրա: Հազվագյուտ են այն փողոցներն ու շենքերը, որոնք կառուցելիս հիշել են նրանց կարիքները:

Պաշտոնական տվյալներով Հայաստանում կան ³í»ÉÇ ù³Ý 110 հազար հաշմանդամներ, այդ թվում` աֆղանական և ղարաբաղյան պատերազմի վետերանները:

39-ամյա Արմեն Ալավերդյանը` սեմինարի նախաձեռնողներից մեկը և Հատուկ կարիքներ ունեցող մարդկանց օժանդակության «ՈՒնիսոն» կազմակերպության նախագահը, լավ ծանոթ է այս հարցին:

Նա 22 տարեկան էր, երբ նրա ոտքերն անդամալուծվեցին, և այդ ժամանակից նա շարունակ բախվում է տգիտության և հետաքրքրասիրության:

«Երբ գնում եմ շուկա, որոշ վաճառողներ անվճար միրգ են առաջարկում` կարծելով, թե ինձ մեծ լավություն են անում: Մարդիկ կարծում են, որ եթե անվասայլակում ես, ուրեմն չես կարող դրամ վաստակել», - ասում է Ալավերդյանը:

Ալավերդյանն ասում է, որ, չնայած Երևանի վերջերս վերակառոցված մայթերն ավելի մատչելի դարձնելու փորձերին, այդ ջանքերը հաջողությամբ չեն պսակվել:

«Իմ փոխադրամիջոցը տաքսին է, - ասում է նա, - որովհետև ո՛չ հաս³րակական ավտոբուսները, ո՛չ էլ մետրոն հարմարեցված չեն անվասայլակներին»:

Ալավերդյանը չի ընդունում հաշմանդամների նկատմաÙբ կիրառվող «սահմանափակ կարողություններով մարդիկ» տերմինը և ասում է, որ նախընտրելի է «հատուկ կարիքներով մարդիկ» տերմինը:

«Եթե, օրինակ, անվասայլակին գամված հաշմանդամ աշակերտը շախմատի չեմպիոն է, իսկ նրա համադասարանցին, որը հաշմանդամ չէ, ստանում է ամենացածր գնահատականները, ապա այդ երկուսից ո՞րն է «սահմանափակ կարողություններով»», - հարցնում է Ալավերդյանը:

Կլոր սեղանի մեկ այլ կազմակերպիչ` հաշմանդամ երեխաների «Փրկություն» միության ղեկավար Արփինե Աբրահամյանն ասաց, որ հաշմանդամների հարցերով զբաղվով շատ ՀԿ-ներ ակտիվ դեր են խաղում քաղաքացիական հասարակության ձևավորման գործում: ԶԼՄ-ները կարող են ավելի արդյունավետ դարձնել նրանց գործունեությունը:

«Շատ լրագրողներ դեռ պատրաստ չեն հաշմանդամներին դիտելու որպես հասարակության լիիրավ անդամների», - ասաց Աբրահամյանը:

«Իրենց հոդվածներն ավելի տպավորիչ դարձնելու համար հեղինակներն օգտագործում են սխալ տերմիններ ու բառեր, որոնք վիրավորական են հաշմանդամների համար: Լրագրողները կարող են «հիմար» անվանել աուտիզմով տառապող մարդուն: Իհարկե, նրանք միտումնավոր չեն վիրավորում մարդկանց, պարզապես նրանք չգիտեն համապատասխան բառերը», - ասաց նա:

Սեմինարի կազմակերպիչները լրագրողներին բաժանեցին բուկլետներ, որոնք պարունակում էին տեղեկություններ հաշմանդամների հետ վարվելակարգի ընդհանուր կանոնների մասին: Նրանք խոստացան նոր սեմինարներ կազմակերպել, որպեսզի օգնեն լրագրողներին ազատվելու իրենց կաղապարներից, և ընթերցողներին ծանոթացնեն վերջին տասնամյակում Հայաստանի հաշմանդամների և նրանց կազմակերպությունների ձեռք բերած հաջողություններին: