ÜáÛ»Ùµ»ñÇ 7-Ç ßù»ñÃÁ ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ

Այսօր նախկին «խորհրդային հասարակությունը» եթե չի տոնում, ապա առնվազն հիշում է Մեծ հոկտեմբերյան հեղափոխությունը, որը նշանավորեց բոլշևիկյան վարչակարգի հաստատումը:

Նոյեմբերի 7-ը շարունակում է «կարմիր օր» մնալ օրացույցում, սակայն միայն հեղափոխության օրրանում՝ Ռուսաստանում: Թեև այժմ այն կոչվում է Համաձայնության և հաշտության օր: «ՈՒ՞մ հետ հաշտության», հաճախ հեգնում են քննադատները:

Հնարավո՞ր է արդյոք չհեգնել, երբ խոսքը վերաբերում է մի իրադարձության, որը փոխել է պատմության զարգացման ընթացքը: Ցանկություն է առաջանում ասելու՝ «պատմության զարգացման բնականոն ընթացքը»:

Եթե 1917 թվականի հեղափոխությունը տեղի չունենար, ապա «այդքան տառապալիորեն ցավալի չէր լինի աննպատակ ապրած տարիների համար», մտածում են մեզնից շատերը, ում կյանքը ձևավորել է հոկտեմբերը:

Ընդհանուր տրամադրությունը կարծես հետևյալն է. «Հեղափոխության պատճառով մենք ավելի քան 70 տարի դեգրադացիայի ենք ենթարկվել և դրա հետևանքով հայտնվել ենք քաղաքակրթության եզրին...» Ցանկացած տեսակետ կարելի է հիմնավորել փաստերով և փաստարկներով: Սակայն ո՞վ գիտե, թե հաստատ ինչ կկատարվեր, եթե չլիներ հոկտեմբերյան հեղափոխությունը: Եվ մի՞թե հիմա այդքան կարևոր է տեսական հարցադրումներով զբաղվել: Մանավանդ որ, մերժելով 1917 թվականի հեղափոխությունը, մենք՝ հետխորհրդային տարածքում ապրող հետխորհրդային մարդիկ, կարծես չենք մերժում բուն հեղափոխությունը (որպես հասարակարգի փոփոխման միջոց): Ժամանակ առ ժամանակ տարբեր հետխորհրդային տարածքներում հնչում են «գահընկեց անել», «էքսպրոպրիացնել», «ճնշել հականերին» բոլշևիկյան կոչերը: Իսկ «Կայծից բոց կբռնկվի» կարգախոսը հարազատ է բոլորին «Մոսկվայից մինչև ամենահեռուները¦, (ինչպես ասվում էր մեր լավ հիշվող կոմունիստական օրհներգում):

Ի տարբերություն Ռուսաստանի, նոյեմբերի 7-ը շարքային աշխատանքային օր է Հայաստանում և շատ այլ հանրապետություններում: Այն տոն է Բելառուսում և Ղրղզստանում: Սակայն Ղրղզստանի քաղաքացիները տոնում են իրենց Մամուլի օրը և ոչ թե 1917 թվականի հեղափոխությունը:

Այո՛, հոկտեմբերի «դրոշմը» դեռ ծանր է: Այն արտահայտվում է մեր մտածելակերպում, մեր շարժուձևում, նրանում, թե ինչպես ենք մտածում, խոսում և անգամ քայլում ու նայում: Եվ չնայած այսօր միացյալ Խորհուրդների երկիր այլևս գոյություն չունի, «հոմո սովետիկուսի» ընդհանուր մտածելակերպը միավորում է մեզ, և այն ավելի դժվար է փոխել, քան վարչակարգը: Եվ այդ նույն կադրերը, որոնք դուրս են եկել
միևնույն խորհրդային «շինելից», այժմ ղեկավարում են նախկին խորհրդային հանրապետությունները: Եվ այլ բան չէր էլ կարող լինել, քանի որ նորանկախ հանրապետությունները չափազանց երիտասարդ են: Նոր ժամանակներում ծնվածները դեռ «որոշիչ» տարիքի չեն հասել: Իսկ նրանք, ովքեր աճել են հոկտեմբերի գաղափարներով, դեռևս շատ երիտասարդ են ղեկավար դառնալու համար, սակայն այնքան տարիքով չեն, որ մոռանան անցած «դպրոցը»:

«Ըստ երևույթին, մոտ ապագայում մարդիկ կխոսեն «խորհրդային իշխանության 70 պայծառ տարիների մասին», ինչպես Հարյուրամյա պատերազմի մասին: Բոլորը սովորել են դպրոցում, որ այդպիսի պատերազմ է եղել, սակայն ոչ ոք, մասնագետներից բացի, չի կարող ասել, թե երբ, որտեղ, և ինչու է այն տեղի ունեցել», նշում է վերջերս ռուսական մի լրագիր:

Մոռացության մատնելու ցանկությունը կարծես հոկտեմբերից «վրեժ լուծելու» լավագույն ձևը չէ: Չի օգնի նաև ձևացնելը, թե այն երբեք չի եղել: Առնվազն միջին և ավագ սերունդների համար: Երիտասարդ սերունդը, իր հերթին, փախչում է հոկտեմբերից կատակների ու զվարճասույթների միջոցով: Ինտերնետում կան հազարավոր բացիկներ՝ հեղափոխության առաջնորդ Լենինի նկարով, նրանց համար, ովքեր սիրում են «կարմիր» խորհրդանիշները: Կան նաև անեկդոտներ և այլ զվարճալի նյութեր՝ կատակներ մի բանի մասին, որը ծիծաղելի չէր: Սակայն դրանք կրկին տեղեկություններ են: Եվ դա նշանակում է, որ խոսք անգամ չկա մոռանալու մասին: Օրինակ՝ ղազախները «մոռանում են» 1917 թվականի նոյեմբերը հետևյալ ձևով.

«Նոյեմբերի յոթին
Ռուսաստանը երեք օր քեֆ է անում,
Իսկ մեզ մոտ ամեն ինչ կարգին է,
Մենք դրա մասին վաղուց ենք մոռացել»:

Ինտերնացիոնալ «ոչ ֆորմալ երիտասարդությունը» իր բողոքի հիմներն է նվիրում հեղափոխությանը: Բնական է, որ բողոքելու համար նրանք ստիպված թերթում են պատմության էջերը.

«Տասնյոթ թիվը կայֆ չէր,
Ցուրտ էր ու յուղ էր,
Բայց հլավ մեր ախպերը, անունը՝ Լենին,
¸զող ու լավ մի տղա,
Հլավ բորդյուրին ու ասեց իրա խոսքը,
Որ ցարը բիջ ա ու տականք...»

Եթե սա բողոք է, ապա շատ յուրահատուկ բողոք է: Սա բավականին նոր և թարմ հայացք է այն պատմական դեպքերին, որտեղ Լենինը հիմնական գործող անձն է: Ուրիշ հարց է, թե այդ դեպքերն ինչ ավարտ ունեցան, և դա ինչ հետևանք ունեցավ մեզ բոլորիս համար:

Որքան էլ տափակ հնչի, պատմությունը չես փոխի ու չես խմբագրի: Ամենախելոք բանը նրա հետ հաշտվելն է: Համաձայնությունն ու հաշտությունը պատահական բառեր չեն ռուսական այս տոնի անվանման մեջ: Եվ ինչու՞ պիտի մոռանանք: Այնպես է ստացվել, որ մենք հոկտեմբերի զավակներն ենք: Այնպես որ, հիշելով ճակատագրական 17 թիվը, հառենք մեր հայացքներն ապագային: Պարզ ասած, ինչպես մենք սովոր էինք ասելու որպես խորհրդային պիոներներ՝ «Առա՛ջ, շեփորն է կանչում»: