Հաղթանակի զբոսայգու թանգարանը մինչև 1950 թ. վերջը պսակում էր Ստալինի արձանը:

Բլրի վրայից Երևանին է նայում «Մայր Հայաստան» հուշարձանը, որը խորհրդանշում է ուժով երաշխավորված խաղաղություն: Նրա ուշադիր հայացքի ներքո այսօր հազարավոր մարդիկ անցան հարգանքի իրենց տուրքը մատուցելու պատերազմին զոհ գնացած հայ զինվորներին:

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին մոտ 600 հազար հայեր են կռվել դաշնակից զորքերի կազմում: Նրանց կեսը տուն չի վերադարձել: Մեծ հայրենական պատերազմի ժամանակ, ինչպես այն կոչում են այստեղ, հայ մարտիկներից 106-ն արժանացել են Խորհրդային Միության հերոսի բարձրագույն կոչմանը: Երեք հայեր դարձել են մարշալ, իսկ մեկը՝ ծովակալ:

Ամեն տարի մայիսի 9-ին ազգը հարգանքի իր տուրքն է մատուցում նրանց «Հաղթանակի զբոսայգում»:

Հուշարձանի 3000 քմ հսկայական տարածքի 50 մ բարձրությամբ պատվանդանի շինությունում գործում է պաշտպանության նախարարության «Մայր Հայաստան» թանգարանը: Այստեղ ցուցադրվող մասունքները պատմում են 2-րդ աշխարհամարտում և 80-90-ական թվականներին Արցախյան ազատամարտում հերոսացած հայորդիների մասին:

«Քանի որ հայ ժողովուրդն արդեն ունի իր սեփական պատերազմն ու հաղթանակը, որոշվեց թանգարանի հարկաբաժիններից մեկն ամբողջությամբ նվիրել Արցախյան ազատամարտին, - պատմում է թանգարանի պետի տեղակալ, կապիտան Ասքանազ Աբրահամյանը: - Մեր աշխատաքները նպատակաուղղվեցին այդօրինակ նյութերի որոնմանը, և այսօր թանգարանում ներկայացված են ավելի քան 5000 արժեքավոր ցուցանմուշներ»:

Այստեղ ներկայացված են հերոսների անձնական իրերը, զենքերը և փաստաթղթերը, պատերը զարդարում են նրանց դիմանկարները: Այստեղ է այն պատմական քարտեզը, որի վրա Շուշիի ազատագրման պլանն է մշակել Կոմանդոսը՝ Արկադի Տեր-Թադևոսյանը: Քարտեզն ու Շուշիի ազատագրումն անգամ անվանում ունեն՝ «Հարսանիք սարերում»: Դա ունի իր պատմությունը. Շուշիի ազատագրման պլանի վրա աշխատելիս Վազգեն Սարգսյանը խոստում է տալիս. - «Տղերք, եթե Շուշին գրավեցինք, ամուսնանում եմ, հարսանիքս էլ Շուշիի եկեղեցում եմ անում»:

Թանգարանի այցելուները կարող են գտնել փոքրիկ ցուցանմուշներ, որոնք անհատականացնում են պատերազմը: Սակայն մարդկանց այստեղ ձգողը 23 մետրանոց «Մայրն» է: Նա նույնպես ունի իր հաղթական պատմությունը:

«Մայր Հայաստանը» կանգնած է այնտեղ, որտեղ ժամանակին կանգնած էր ահասարսուռ դեմքով Ստալինը: Ավելի քան կես դար առաջ հուշակոթողի այս բլուրը շինարարական մեծ հրապարակ էր: Խորհրդային երկրի այդ ժամանակների համար կարևորագույն կառույցի շինարարությանը ուշիուշով հետևում էին Հայաստանի կոմունիստական կուսակցության կենտկոմի 1-ին քարտուղար Գրիգոր Հարությունյանը, կառավարության անդամներ և նախագծի հեղինակ, ականավոր ճարտարապետ Ռաֆայել Իսրայելյանը:

1950 թ. նոյեմբերի 29-ին այստեղ բացվեց «ժողովուրդների առաջնորդ» Ստալինի արձանը, և «Մոնումենտ» անվանումը տարածվեց ամբողջ թաղամասի վրա:

Արձանը, անկախ թե ում էր մարմնավորում, Սերգեյ Մերկուրովի կերտած քանդակագործության գլուխգործոց էր:

Գիտակցելով, որ քանդակը կարող է երկար չմնալ պատվանդանի վրա՝ Իսրայելյանը նախագծել է պատվանդանը հայկական եկեղեցու տեսքով, առնվազն ներսից: Ի հակադրություն պատվանդանի սառը, մռայլ, ուղղանկյուն ձևերի՝ նրա ներսը լուսավոր ու աչք շոյող է, և իր բոլոր մանրամասներով հիշեցնում է 7-րդ դարում Էջմիածնում կառուցված Հռիփսիմեի տաճարը: Խորհրդային բռնապետության և աթեիզմի տարիներին, երբ եկեղեցիներն ամենուր քանդվում էին, Ստալինի արձանի պատվանդանը եկեղեցու ձևով կառուցելը չափազանց մեծ համարձակակություն էր:

Հանճարեղ ճարտարապետի կանխատեսումը տարիներ անց իրականություն դարձավ:

«Հիշում եմ՝ գիշեր էր, քաղաքի լույսերն անջատեցին ու ահավոր դղրդոցով մարդասպանին տապալեցին գետնին», - ասում է Ստալինի օրոք Սիբիր աքսորված Գենադի Առաքելյանը:

Արձանի տապալման ժամանակ 2 զինվոր մահացան, որի պատճառով քաղաքում տարածվեց արտահայտություն. «Ստալինը քարացած էլ է իր հետևից մարդկանց տանում»:

Բռնակալի արձանի տեղում 1967 թվականին տեղադրվեց Արա Հարությունյանի «Մայր Հայաստան» հուշարձանը: