Հայաստանի հասարակայնությունը վրդովված է Ադրբեջանի տարածքում գտնվող հայկական գերեզմանատների և պատմական հուշարձանների նկատմամբ ադրբեջանական իշխանությունների ցուցաբերած վերաբերմունքից:

Չորեքշաբթի օրը Հայաստանի ազգային ակադեմիայում կայացած գիտաժողովի ժամանակ արտգործնախարար Վարդան Օսկանյանը քննադատեց հայկական հուշարձանների, մասնավորապես՝ գերեզմանատների, շարունակական և սիստեմատիկ ոչնչացմանն ուղղված Ադրբեջանի քաղաքականությունը:

Գիտաժողովը հրավիրել էին Հայաստանի ազգային ակադեմիան, «Հայկական ճարտարապետության հետազոտություններ» և «Երկիր և մշակույթ» կազմակերպությունները՝ Նախիջևանի հարավում գտնվող Ջուղայի հին հայկական գերեզմանատան խաչքարերի ոչնչացման կապակցությամբ:

Հայ պատմաբանները համարում են, որ Ջուղայի գերեզմանոցները համաշխարհային մշակութային ժառանգության մասն են կազմում՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Ջուղայի տապանաքարերի մի մասը թվագրված են 9-րդ դարով:

17-րդ դարում Ջուղայում կար շուրջ 10 հազար խաչքար: 20-րդ դարի սկզբին այնտեղ պահպանվել էին շուրջ 5000 խաչքար, ինչպես նաև երեք եկեղեցի և մի մատուռ:

Այժմ Ջուղայում մնացել են միայն խաչքարերը, մյուս հուշարձանները ոչնչացվել են:

Գերեզմանատունը ներկայումս փակ է այցելուների համար: Լուսանկարիչ Զավեն Խաչատրյանը վերջին հայ այցելուն էր, որ մի քանի տարի առաջ եղել է այնտեղ և լուսանկարել է պահպանված փոքրաթիվ խաչքարերը:

Գիտաժողովի մասնակիցները դիմեցին Հայաստանում հավատարմագրված դիվանագիտական ներկայացուցչություններին՝ կոչ անելով գերեզմանատան ոչնչացումը կանխելու նպատակով ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի հովանու ներքո ստեղծել միջազգային հանձնաժողով:

«Հայկական մշակութային գանձերի պահպանումը Հայաստանի արտաքին քաղաքականության մասն է կազմում», - ասաց Օսկանյանը:

Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Աշճյանը նշեց, որ բարձր է գնահատում միջազգային հանրության ուշադրությունը հայկական հուշարձանների վրա հրավիրելու Հայաստանի կառավարության ջանքերը:

«Նախարարի ներկայությունը գիտաժողովին ապացուցում է, որ Հայաստանի կառավարությունը պատրաստ է պաշտպանելու Հայաստանի ժառանգությունն իր սահմաններից դուրս», - ասաց արքեպիսկոպոսը:

Ադրբեջանից վերաբնակեցված շատ հայեր մտահոգված են Բաքվի Մոնտինսկոյե գերեզմանատան ճակատագրով: Ղարաբաղյան պատերազմի շատ փախստականներ այդ գերեզմանոցում թաղված ազգականներ ունեն:

Գիտությունների դոկտոր Ալեքսանդր Մանասյանը, որի ազգականները թաղված են Մոնտինսկոյե գերեզամոնցում, համոզված է, որ գերեզմանատների ոչնչացումը պարզապես վանդալիզմ չէ:

«Հայկական գերեզմանոցների ոչնչացումն Ադրբեջանի պետական քաղաքականության մի մասն է, որի նպատակն է խեղաթյուրել պատմական փաստերը և ոչնչացնել տարածաշրջանում հայկական ներկայության բոլոր վկայությունները», - ասաց Մանասյանը:

Մոնտինսկոյե գերեզմանատունը Բաքվի հնագույն գերեզմանատներից մեկն է:

Ադրբեջանից փախստական Լիդա Հարությունյանը, որի ծնողները թաղված են այնտեղ, ասում է, որ դա շատ մեծ գերեզմանոց է և այնտեղ կան 18-րդ դարի հայկական գերեզմաններ:

«Այնտեղ կային նաև ռուսական և հրեական գերեզմաններ, իրականում դա միջազգային գերեզմանատուն էր, - ասում է նա, - Հայկական գերեզմանները երևում էին հեռվից, որովհետև դրանց վրա մեծ խաչեր կային»:

Այս տարվա հունվարին Բաքվի քաղխորհուրդը հայտարարեց, որ Նարիմանովսկի շրջանում մայրուղի է կառուցվելու, և որ Մոնտինսկոյե գերեզմանատան մի մասը տեղափոխվելու է մեկ այլ գերեզմանատուն:

Այդ հայտարարությունը հրապարակվեց տեղական թերթերում: Այն նաև փակցրեցին գերեզմանատան մուտքի մոտ:

Բաքվի իշխանություններ հայտարարեցին, որ Մոնտինսկոյե գերեզմանատանը թաղված մարդկանց ազգականները կարող են դիմել քաղխորհուրդ վերաթաղման համար:

«Զինվորի մայր» հասարակական կազմակերպության նախագահ Գրետա Միրզոյանը որակել է այդ հայտարարությունը որպես ծիծաղելի:

«Այնտեղ տասնյակ հազարավոր հայեր են թաղված, սակայն ներկա հանգամանքներում Բաքու գնալը, իհարկե, անհնար է»:

Միրզոյանը, որն անցյալ տարի հնարավորություն էր ստացել այցելել գերեզմանատունը, երբ «Հարավային Կովկասի կանայք» գիտաժողովի շրջանակներում գտնվում էր Բաքվում, ասում է, որ այնտեղ փաստորեն այլևս գերեզմանոց չկա:

«Այն մասը, որտեղ հայկական գերեզմաններն էին, ամբողջովին ոչնչացված է: Ոչ մի հայկական գերեզման չի պահպանվել, իսկ այնտեղ աճող հին մեծ ծառերը կտրել են: Դեռ ավելին, ակնհայտ էր, որ այնտեղ բուլդոզերներ են աշխատել»:

Միրզոյանն ասում է, որ գերեզմանոցի կողքին տեղակայված էր Հայաստանից եկած ադրբեջանցի փախստականների ճամբարը: Նա ասաց, որ այդ մարդիկ նույնպես շատ գերեզմաններ են պղծել՝ փնտրելով ոսկյա զարդեր կամ ոսկյա ատամնապսակներ:

Միրզոյան ասում է, որ այժմ արդեն իմաստ չունի դիմել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ին կամ մշակութային հուշարձաններով զբաղվող այլ կազմակերպությունների, որովհետև գերեզմանատանն արդեն փրկելու բան չի մնացել:

Ադրբեջանական ԶԼՄ-ները հաճախ են անդրադառնում գերեզմանատան հարցին:

Ադրբեջանական «Էխո» լրագրի թղթակից Զարեմա Վելիխանովան գրում է.

«Ադրբեջանի իրավապաշտպաններն այն կարծիքին են, որ քաղաքային խորհուրդը շտապել է նման որոշում ընդունելու հարցում, և հայկական գերեզմանների ոչնչացումը կարող է վատթարացնել հարաբերությունները Հայաստանի հետ՝ Լեռնային Ղարաբաղի հարցում»:

«Մայրուղու շինարարությունը պետք էր հետաձգել մինչև Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումը», - գրում է ադրբեջանցի իրավապաշտպան Էլդար Զեյնալովը:

«Այժմ, երբ Լեռնային Ղարաբաղի հարցը թևակոխել է խաղաղ կարգավորման փուլը, ցանկացած գործողություններ, որոնք կարող են լարվածություն առաջացնել, կարող են ազդել կարգավորման խաղաղ ընթացքի վրա»:

Գրետա Միրզոյանն ասում է, որ ծաղիկներ էր վերցրել, երբ գնացել էր այցելելու իր տատի և պապի գերեզմանները:

«Ես հույս ունեի, որ նրանց գերեզմանները կարող են պահպանված լինել, բայց երբ մոտեցա գերեզմանատանը, հասկացա, որ երբեք չեմ գտնի դրանց տեղը, որովհետև տապանաքարեր չկային: Արդեն ուզում էի գնալ, երբ մի նոր գերեզման տեսա: Վրան ցուցանակ չկար: Ծաղիկները դրեցի այդ գերեզմանի վրա»: