²ñß³Ï ¼»ÛݳÉÛ³ÝÁ ó³ÝϳÝáõÙ ¿, áñ ÷áËÝ³Ï Ù³ÛñáõÃÛáõÝÁ ϳÝáݳϳñ·íÇ:

Լուսինե Մկրտչյանի դեմքը բերկրանքով է լցվում, երբ գրկում է իր «սևուկ ուլիկին»՝ 6-ամյա Կարենին: 12 տարի անզավակ ամուսնությունից հետո 40-ամյա կինն ու նրա ամուսինը որոշեցին երեխա ունենալ փոխնակ մոր միջոցով:

Վեց տարի առաջ, մեկ այլ կնոջ օգնության շնորհիվ, Մկրտչյանների ընտանիքում վերջապես երեխայի ճիչ լսվեց:

«Դրանք հոգեբանորեն չափազանց դժվար ժամանակներ էին, - ասում է Լուսինեն: - Աստված չկամեցավ, որ մենք երեխա ունենանք, մենք էլ չէինք ուզում որդեգրել, ուստի հատուկ պայմանավորվածությամբ մի կին ամուսնուցս ծնեց որդուս: Սակայն դժվարությունները շարունակվեցին նաև դրանից հետո»:

Լուսինեն պատմում է, որ նախքան բեղմնավորումը ամուսինները պայմանավորվել էին փոխնակ մոր հետ, որ հոգալու են հղիության ընթացքում նրա սննդի և հիգիենայի խնդիրները, իսկ երեխայի ծննդից հետո վարձատրելու են նրան 1500 դոլարով: Իսկ կինը, իր հերթին, համաձայնել է որևէ իրավունք չվերապահել իրեն երեխայի հանդեպ:

Սակայն մարդկային հարաբերությունների հորձանուտում միայն խոստումներով ու պայմանավորվածությամբ հնարավոր չէ ինչ-որ արդյունքի հասնել: Որոշ ժամանակ անց երեխայի կենսաբանական մայրը սկսել է տեսակցություն պահանջել երեխայի հետ, ինչպես նաև գումար գոյատևելու համար:

«Մենք կանգնած ենք երկու կրակի արանքում, - ասում է Լուսինեն, - չենք ցանկանում, որ հասարակությունը և մեր որդին իմանան այս պատմությունը, սակայն հետապնդումները շարունակվում են, և մենք ոչինչ անել չենք կարող, քանի որ օրենսդրությամբ պաշտպանված չենք: Մենք մեկ գումար ենք տալիս նրան, մեկ համոզում, մեկ սպառնում, սակայն դրանով ոչ մի հարց էլ լուծվել չի կարող»:

Առողջապահության նախարարության մոր և մանկան վարչության պետ Կարինե Սարիբեկյանը հավաստում է, որ նմանօրինակ պատմություններ հայ իրականությունում սկիզբ են առել վաղուց, քանի որ հայ ընտանիքն առանց երեխայի պատկերացնելը գրեթե անհնարին է:

«Այս և մի շարք այլ խնդիրներին իրավական լուծում տալու համար էլ տարիներ առաջ սկսվեց այս ոլորտը կարգավորող օրենքի մշակումը, - ասում է առողջապահության նախկին փոխնախարար Արտակ Զեյնալյանը, որը սույն օրենքի հեղինակներից մեկն է: - Այս օրենքում էլ առաջին անգամ երևացին փոխնակ մոր իրավունքների և իրավասությունների մասին դրույթները»:

ՀՀ «Մարդու վերարտադրողական առողջության և վերարտադրողական իրավունքների մասին» օրենքը կյանքի կոչելու համար աշխատանքի են լծվել առողջապահության և արդարադատության նախարարության մասնագետները, քննարկումներ են անցկացվել ինչպես տեղական, այնպես էլ միջազգային կազմակերպությունների հետ:

«Օրենքի դրույթները քննարկելիս շատ կարծիքներ հաշվի առնվեցին, ոմանք էլ մերժվեցին, - ասում է Կարինե Սարիբեկյանը: - Նման օրենք ունենալը մեզ համար չափազանց կարևոր էր, քանի որ այս օրենքով ամրագրվում են վերարտադրողականության հետ կապված մարդու իրավունքները»:

Մասնագետի հավաստմամաբ, փոխնակ մոր մասին օրենքը վաղուց գոյություն ունի աշխարհի շատ երկրներում, սակայն Հայաստանում այդ օրենքը մշակելիս հաշվի են առնվել նաև մշակութային ավանդույթները և հասարակական մտածելակերպը:

Եթե շատ երկրներում արհեստական բեղմնավորումը փոխնակ հղիացման ամենատարածված մեթոդն է, ապա Հայաստանում իրավիճակն այլ է: Այստեղ դա սովորաբար նշանակում է, որ զույգը գտնում է որևէ կնոջ, որը համաձայնում է հղիանալ ամուսնուց:

Բացի երեխային կրելուց, փոխնակ մայրը նաև հանդիսանում է ձվաբջջի դոնորը և կրում է երեխայի գենոտիպը: Եվ խնդիրներ ծագում են հատկապես նման դեպքերում, որոնք մինչև այժմ իրավական լուծում հավանաբար չեն ունեցել:

Այս տարվա հունիս ամսից ուժի մեջ է մտել «Մարդու վերարտադրողական առողջության և վերարտադրողական իրավունքների մասին» օրենքը, որը կոչված է պաշտպանելու ինչպես փոխնակ մորը, այնպես էլ ծնողներին, ÝáõÛÝÇëÏ Ñ³ßíÇ ³éÝ»Éáí í»ñáÑÇßÛ³ÉÁ:

Օրենքը փոխնակ մայր դառնալու իրավունք է վերապահում 18-35 տարեկան այն կանանց, ովքեր սահմանված կարգով ենթարկվել են բժշկագենետիկական հետազոտության: Բացի այդ, օրենքը սահմանում է, որ «փոխնակ մայրն իրավունք չունի հրաժարվել իրենից ծնված երեխային հանձնել սույն օրենքով սահմանված կարգով պայմանագիր կնքած անձանց՝ վերարտադրողականության օժանդակ տեխնոլոգիաներից օգտվող անձին, կամ ամուսիններին»:

Օրենքը նաև ազատում է փոխնակ մորը երեխայի հանդեպ հետագա պատասխանատվությունից: Այս օրենքում կա նաև մի դրույթ, որը պաշտպանում է փոխնակ մոր իրավունքները, եթե վերջինս հանդիսանում է նաև ձվաբջջի դոնորը:

Ըստ այդ դրույթի, եթե փոխնակ մայրը հանդիսանում է նաև ձվաբջջի դոնոր, ապա նա իրավունք ունի մինչև երեխայի ծնվելը հրաժարվել պայմանագրի կատարումից՝ հատուցելով պայմանագրի կողմ հանդիսացող անձանց ծախսերը:

Վճարումների և հատուցումների հարցերը նույնպես կարգավորվելու են օրենքով:

Ըստ օրենքի, փոխնակ մայրը հղիություն կրելու և ծննդաբերելու համար կարող է ստանալ դրամական փոխհատուցում, եթե դա նախապես ամրագրված է պայմանագրով: Ապագա ծնողներն օրենքով պարտավոր են հատուցել հղիության ընթացքի հետ կապված բոլոր ծախսերը:

Մի խոսքով, օրենքում հաշվի են առնված բոլոր այն նրբությունները, որոնք հնարավորություն են ընձեռելու առավելագույնս կանոնակարգելու փոխնակ ծննդաբերության ոլորտը:

«Շատ ամուսնական զույգեր տարիներ շարունակ երազում են երեխայի մասին, սակայն չեն համարձակվում փոխնակ մոր տարբերակն ընտրել օրենսդրության (բացակայության) պատճառով, - ասում է Սարիբեկյանը: - Այսօր նրանք հնարավորություն ունեն ապահով կառուցել իրենց ընտանիքի ապագան ու երջանիկ լինեÉ, քանի որ երեխան հայ ընտանիքում արդեն երջանկություն է»: