Մարտիրոս Սարյանի տուն-թանգարանի պատերից կախված նկարները ճառագում են արևի այն կիզիչ ջերմությունը, որ միայն Հայաստանին է հատուկ: Կյանքի թովչանք ու թրթիռ կա այս կտավներում, որ համակում է դիտողին կենսասիրությամբ:

Այսպիսի զգացողություն է ապրում նաև Պիկասոյի թանգարանի տնօրեն Ժան Լյուի Անդրալը, երբ 2001 թվին այցելում է Բորդոյում կազմակերպված ռուսական մի ցուցահանդես: Ցուցադրված են լինում նաև Սարյանի գործերից մի քանիսը: Անդրալը բացականչում է. - «Այս ինչ՞ կրակ է թափվում կտավից, ո՞վ է հեղինակը»:

Սարյանական արևային գույներից ապշած Ժան Լյուի Անդրալն անմիջապես կապվում է Մարտիրոս Սարյանի տուն-թանգարանի հետ Երևանում:

«Անցյալ տարի հանդիպեցինք, ծանոթացանք: Դիտեց բոլոր Սարյանները: Ցնցված էր: Արդյունքում կնքվեց պայմանագիր՝ կազմակերպել Սարյանի ցուցահանդեսը Ֆրանսիայի հարավում գտնվող Անտիբ քաղաքի Պիկասոյի թանգարանում», - ասում է Մարտիրոս Սարյանի տուն-թանգարանի տնօրեն, արվեստի վաստակավոր գործիչ 67-ամյա Շահեն Խաչատրյանը:

«Թռչող արևի երկրում» ցուցահանդեսի պաստառները կփակցվեն ամենուր, և Հայաստանը կճանաչեն նաև Սարյանով: Ցուցահանդեսը կբացվի հունիսի 27-ին և կշարունակվի մինչև հոկտեմբերի 5-ը:

Խաչատրյանն ասում է. - «Մեր նպատակն է ներկայացնել երիտասարդ Սարյանին: Ինչպես է նա աճել, որ ճանապարհով է գնացել: Նրա գործերով բացահայտել նրա վառ անհատականությունը»:

Ֆրանսիա կուղարկվեն 80 աշխատանքներ, որոնցից 66-ը գունանկարներ են, իսկ 14-ը՝ գծանկարներ: Սարյանի թանգարանը տրամադրում է 40 նկար, ևս 12-ը՝ Հայաստանի ազգային պատկերասրահը: Վեց նկար կներկայացվի Մոսկվայի Տրետյակովյան պատկերասրահից և երեքը՝ Սանկտ Պետերբուրգի Ռուսական թանգարանից: Մեկական գործեր կուղարկվեն Լոնդոնից և Փարիզից:

«Հավաքված աշխատանքները ներկայացնելու են վարպետին ամբողջությամբ: Հատկապես կլինեն նրա վաղ շրջանի գործերը, որոնք էլ կազմում են Սարյանի արվեստի գագաթնակետը», - նշում է Խաչատրյանը:

Վարպետի աշխատանքները բաժանվում են երեք շրջանի: Առաջինը 1903-1909 թվականներն են, որ Սարյանն անվանել է «Հեքիաթներ և երազներ»: Երկրորդն ընդգրկում է մինչև 1920 թվականն ընկած ժամանակաշրջանը, որտեղ գերիշխում են նկարչի զգացմունքային արձագանքները 1915 թ. հայկական ցեղասպանությանը: Վերջին շրջանը տևում է 1921 թվականից մինչև նրա մահը 1972 թվականին:

Խաչատրյանն ասում է, որ Սարյանը համաշխարհային նկարչության մեջ է մտել իր երիտասարդ տարիների գործերով: «Նա ոչ միայն ազգային նկարչության ակունքներին վերադառնալու խնդիրներ էր դնում իր առաջ, այլև ազգայինը հասցրեց եվրոպական չափանիշների»:

Վերջին անգամ Սարյանի անհատական ցուցահանդեսը կազմակերպվել է 1986 թվականին Գերմանիայում, իսկ դրանից առաջ 1980-ին՝ Փարիզի Պոմպիդուի կենտրոնում: Հիմնականում ներկայացվել են նախա և հետհեղափոխական շրջանի նկարները, այդ թվում՝ խորհրդային շրջանի շատ գործեր:

Խաչատրյանը նշում է, որ արտասահման ցուցադրվելու էին ուղարկում հիմնականում խորհրդային շրջանի նկարները: Շատ ազատախոհ աշխատանքների ցուցադրումը սահմանափակված էր:

«1962 թվականին, երբ Ազգային պատկերասրահում էի աշխատում, Սարյանի կտավներից մեկն օգտագործել էի ցուցադրության մեջ: Տնօրինությունը շանթահար էր եղել: Ասացին՝ «հանել»: Ես լաց էի լինում այդ դաժան արգելքի պատճառով», - պատմում է Խաչատրյանը:

Սարյանն՝ ինքը, համբերատար էր, սակայն նրա կյանքի ճանապարհը բավականին դաժան է եղել: Նա անցել է ցեղասպանության, պատերազմի, ստալինյան հետապնդումների, քննադատությունների, սպառնալիքների թոհ ու բոհով: Թանգարանի տնօրենը հիշում է. - «Իշխանություններն ասում էին. - «Մենք նրան ռուբլով կխեղդենք»: Սակայն վարպետը լավատես էր, և նրա արվեստը երբեք չարտացոլեց դաժան իրականությունը»:

Մարտիրոս Սարյանի անձի մեջ պարփակված էր երկու նկարիչ, որոնք մինչև նրա կյանքի վերջը սերտորեն կապված էին միմյանց: Մեկը երկնքում ճախրող արծիվ էր, մյուսը՝ հայրենի հողի վրա կանգնած, հայրենիքի գարունը երազող նկարիչ: Այսպես է ներկայացնում Սարյանին Շահեն Խաչատրյանը: Նա աշխատում է թանգարանում հիմնադրման օրվանից (1967 թ.) մեծ վարպետի խնդրանքով: Տնօրենը նշում է, որ 35 տարի շարունակ երազել է այսպիսի ցուցահանդես կազմակերպել:

«Մեր ուժերով այսպիսի բան չէինք կարող անել՝ Հայաստանն աշխարհին ավելի հայտնի դարձնելու համար: Ես երջանիկ եմ, որ իմ կյանքի օրոք վերջապես Սարյանը ներկայացվելու է բյուրեղացած, մաքուր: Եթե չլիներ այդ պատահականությունը, իմ տարիների աշխատանքը կմնար նեղ, ազգային», - հպարտությամբ ասում է Խաչատրյանը:

Ցուցահանդեսի բոլոր ծախսերը հոգում է ֆրանսիական կողմը: Նկարներն ապահովագրելու վրա ծախսվելու է 18-20 միլիոն դոլար: 150-200 հազար դոլար կհատկացվի գովազդային միջոցառումներին, այդ թվում՝ ցուցահանդեսի կատալոգներին, պաստառներին և հեռուստառադիոհաղորդումներին:

47-ամյա նկարիչ Գևորգ Գյարաքյանն ասում է. - «Հայաստանը դրսում ներկայացնելու համար մի քանի տիտաներ կան: Նրանցից մեկն էլ Մարտիրոս Սարյանն է: Նրա գույնն ու լույսն այնքան շատ են, որ բոլոր ժամանակներում էլ զարմացնում են»:

Սարյանական նկարչական լեզուն ծայրաստիճան հնչեղ է: Նրա կառուցողական գաղտնիքների միջից հառնում է այն տաք լույսը, որը բնորոշում է արևելքը:

«Սարյանը արևելքի ֆովիստն է, արևելքի էքսպրեսիոնիստը: Ցուցահանդեսի յուրաքանչյուր այցելու վարպետին անմիջապես համեմատելու է իրեն հայտնի նկարիչների հետ», - նշում է Խաչատրյանը:

Նրա կարծիքով ֆրանսիացի նկարիչներից Սարյանին մոտ է Մատիսը: Սակայն նա ասում է, որ Մատիսը սերը բաժանեց կաթից, իսկ Սարյանը երկուսն էլ թողեց միախառնված: Վարպետն ամեն ինչ որոշեց լույսով: Ուժեղ է լույսը՝ ուժեղ է գույնը:

Սարյանի կտավները վառվռուն հեքիաթներ են, որտեղ ամեն ինչ կատարյալ է՝ գիծը, գույնը, երանգը, կառուցվածքը: Նա իր պրոֆեսիոնալիզմին հանգուցել է իր ներքին աշխարհը, ապրումները: