Êáñáí³ÍÇ »ñÏñáõÙ ÙëÇ Ñ³Ù³ñ »ñµ»ù ãÇ Ï³ñáÕ ß³ï ßáõï ÉÇÝ»É:

«Սա մի քաղաք է, որը երբեք չի քնում». այս արտահայտությունն ասվել է շատ քաղաքների մասին, որոնցից ամենահռչակավորը Նյու Յորքն է:

Նման համբավ քաղաքը սովորաբար վաստակում է, երբ մութն ընկնելուց հետո փողոցներում արթնանում է գիշերային կյանքը, երբ ակումբները բաց են մնում մինչև արևածագ, իսկ խանութների հոգնած աշխատողները վաճառասեղանների հետևից անընդհատ նայում են ժամացույցին:

Կարելի է պնդել, որ Երևանը դանդաղ է արթնանում:

Ամենից վաղ վեր են կենում ոչ առույգ ու եռանդուն երիտասարդ մասնագետները, նրանք 9-ից շուտ չեն հայտնվում և, բացի այդ, նրանց ոտքով աշխատանքի գնալիս չես տեսնի:

Անգամ ավտոտեսուչները չեն հայտնվում փողոցներում 7:30-ից շուտ. դե իհարկե, եթե փողոցներում մեքենա չկա, ուրեմն վաստակելու փող էլ չկա: Ամենաուշը նրանց կարելի է տեսնել փողոցներում երկուսին կամ երեքին, երբ իրենց ձողիկների նրբագեղ շարժումով կանգնեցնում են մեքենաները և զրկում հարբած վարորդներին վերջին դրամներից, որ նրանք չեն հասցրել վատնել խմիչքի կամ աղջիկների վրա:

Մինչ քաղաքը խորը քնած է, թեթև քնողները կարող են ականատես լինել Երևանի արթնանալու առաջին նշաններին: Դրանք փողոցներից ու մայթերից բարձրացող ձայներում են, որոնք խոսում են հացի վերջին թանկացումների կամ էլ իտալացիների տնօրինած ջրմուղի անգութ քաղաքականության մասին: Խոսակցությունն ուղեկցվում է անդադար խշշոցով:

¶րեթե ժամը 5-ն է, և Երևանի փողոց մաքրողների ջոկատները՝ իրենց հնաոճ ցախավելներով, պատրաստվում են կարգի բերել քաղաքը բոլորովին նոր մի օրվա համար:

«Ինչ ասես, չես գտնի, - ասում է Նազիկը, - ամեն տեսակի պլաստմասե իրեր, տիկնիկի ոտք ու ձեռք, անվանաքարտեր, ռետինե անպարկեշտ å³ñ³·³ներ: Այ, փող, շատ հազվադեպ է լինում»:

¶լխաշոր կապած 64-ամյա կինը սկսում է ուրախ ծիծաղել: Նազիկը վերջին 30 տարում շատ փողոցներ է ավլել: Վեր է կացել առավոտյան ժամը 4-ին, սպասել է փողոց մաքրողներին հավաքող հատուկ ավտոբուսին, ու մինչ մյուսները քնել են՝ աշխատել է երկու-երեք ժամ: «Շուտ վեր կացողի բախտը բերում է» արտահայտությունը միայն հոգնած ժպիտ է առաջ բերում նրա դեմքին: «Այդպես ասողները հաստատ առավոտյան ժամը 4-ին վեր չեն կենում», - ասում է Նազիկը և նորից վերածվում է ստվերի՝ շարունակելով իր խշշոցն Օպերայի ուղղությամբ:

Առավոտյան կյանքի որսը Երևանում հաջող է, եթե որսորդը գիտի, թե որտեղ փնտրել...

Ուղղվում ենք շուկա, ճանապարհին ծագում է արևը, և թռչունները սկսում են ակտիվորեն երգել: Ոչ շատ հեռվից ողջունում է Արարատը՝ իր ձյունածածկ լանջերի այսօր մի քիչ վարդագույն երանգով: Մի միայնակ փողոց մաքրող Տիգրան Մեծի պողոտայով քարշ է տալիս իր անվավոր լոգարանը:

6:45: Մենք կորցրեցինք շուկա շտապող վաղ թռչնակներին, սակայն հայտնվեցինք Սիլաչու մսի շուկայում, որտեղ իրար խառնված շների ոհմակները ցույց են տալիս, որ այստեղ ինչ-որ բան է կատարվում: Տավարի մաշկած ամբողջական մսեղիքները դրված են գետնին, օդում զգացվում է թարմ մսի քաղցրավուն հոտը: Մսեղիքի կողքին տավարի գլուխներն են, որոնց աչքերը կարծես մի քիչ ապշած են, որ իրենց կողքին տեսնում են իրենց իսկ մարմինները:

Մսագործների զբաղված օգնականները մսի մեծ կտորները քարշ են տալիս խանութ: Մսագործ Արթուրը՝ խոշորամարմին, ճաղատ գլխով և ուժեղ ձեռքերով, որն անշուշտ համապատասխանում է մսագործի ստերեոտիպին, իր առաջին սուրճն է խմում՝ ուշադիր զննելով այսօր Եղեգնաձորից բերված միսը:

«Օրական պատվիրում եմ 200-250 կգ միս, որը համեմատել չի կարելի խորհրդային տարիների հետ: Այն ժամանակ ամեն օր վաճառում էի մոտ 2,5 տոննա»: Իհարկե, հիմա մրցակցությունն ավելի մեծ է. այստեղ նույն շարքում կարելի է տեսնել մսավաճառի մոտ 20 փոքր խանութներ: «Այն տարիներին ավելի շատ գործ կար, և մարդիկ ավելի շուտ էին վեր կենում»: Սակայն մսագործները շարունակում են պատկանել վաղ թռչնակների տեսակին՝ երբեմն ընդունելով Երևանի հարակից գյուղերից միս բերող գյուղացիներին առավոտյան ժամը 2-ին:

Ժամը 7-ն է: Մոտենում ենք Սասունցի Դավթի վեհաշուք արձանին, որն իր թրով ցույց է տալիս ապագա տանող ուղին: Նրա հետևի կայարանամերձ հրապարակն արդեն վերածվել է մրջնանոցի: Մեքենաներն ու ավտոբուսները գալիս ու գնում են, բեռնակիրները տանում են միրգ ու բանաջարեղենով լցված կողովները:

ØdzÛÝ ù³ç³éáÕçÝ»ñÝ »Ý í³Õ ³ñÃݳÝáõÙ ºñ¢³ÝáõÙ:

Երկաթուղային կայարանը փոխաբեռնման կետ է ծառայում Երևանին հարակից գյուղացիական տնտեսություններում արտադրված գործնակ³նում ամեն ինչի համար՝ լոլիկ, վարունգ, կարտոֆիլ, խնձոր, կեռաս և այլն: Եվ այստեղ ամեն ինչ էժան է: Այդ է պատճառը, որ ամբողջ Երևանում միրգ ու բանջարեղեն վաճառող առևտրականները աշխատում են հնարավորին չափ շուտ այստեղ լինել:

Սարգիսը՝ հոգնած տեսքով, մոտ 35 տարեկան, շրջում է շուկայում՝ նայելով վաճառողներին, ինչպես թագավորն իր հպատակներին: Իսկ նա ընդամենը շուկայի տիրոջ ùñáçáñ¹ÇÝ է, սակայն նա է վարձով տալիս շուկայի թանկարժեք քառակուսի մետրերը:

«Չեկը (որը վաճառքի իրավունք է տալիս) արժե 300-500 դրամ օրական», - ասում է Սարգիսը՝ նստած իր փոքրիկ տաղավարում դրված բազմոցի վրա, որտեղից կարող է հետևել անցուդարձին: Սարգիսը մի կում է անում իր սուրճից, հետո ինչ-որ բան է նկատում ու բղավոցով հրահանգներ է տալիս օգնականին՝ ձեռքով ցույց տալով ինչ-որ մեկին, որն ակնհայտորեն դեռ չեկ չի գնել: Նրա քեռին հաստատ խելոք բան է արել 90-ականների սկզբին գնելով այս շուկան: Սակայն թեև այժմ շուկայում եռուզեռ է, Սարգիսը գոհ չէ:

«Ամեն տարի մարդիկ գնալով պակասում են: Իբր դա քիչ էր, հիմար կառավարությունը հարկ է դրել Վրաստանից բերվող ապրանքների վրա»: Թբիլիսի-Երևան գնացքով Վրաստանից բերվող ապրանքների վրա երկու ամիս առաջ բարձր հարկ է դրվել, ինչն այդ առևտուրը դարձրել է անշահավետ:

Եվ մինչ Երևանի կենտրոնում մարդիկ փորձում են գտնել ամենաէժան լոլիկը, քաղաքի բարձրադիր մասում՝ «Հաղթանակի զբոսայգում», իրենց ապրուստով áã այÝքան մտահոգվ մարդիկ փորձում են ազատվել իրենց ավելորդ կիլոգրամներից: Քաղաքացիական ծառայողները կամ ոստիկանները, կամ գուցե նաև գործարարները՝ իրենց մազածածկ կրծքերն ու փորերը բացած, փնչացնելով վազում են լճակի շուրջը, հետո «Մարշալ Բաղրամյանի ծառուղով» դեպի «Ռուս սահմանապահների ծառուղին» և հետ: Մինչ հին խորհրդային տանկերը խաղաղ հանգրվանում են իրենց պատվանդանÝ»ñին, Մայր Հայաստանը վերևից նայում է, թե ինչպես են դեռահասները փորձում տպավորություն գործել ընկերների իրենց ݳÝã³ÏáëÝ»ñáí (³ñ¢»ÉÛ³Ý Ù³ñï³ñí»ëïáõÙ ÏÇñ³éíáÕ ½»Ýù): Անդորր է նաև Ազատության պողոտայի վրա գտնվող բենզալցման կայանում, որի կապույտ համազգեստը հագած աշխատակիցը խաղաղ քնել է պոմպի կողքին:

Վերադառնալով քաղաքի կենտրոն այս դրախտից, 8:30-ին ինչ-որ շարժում ենք նկատում: Տարադրամի փոխանակման կետի հոգնած աշխատակիցը փոխում է եվրոյի կուրսի վերջին թվերը. դրանք շարունակում են աճել: Աբովյանի փողոցի խանութատերերը բացում են շերտավարագույրները: Շինարարները գործի են գցում իրենց մեքենաները, իսկ կենտրոնը մայթապատողների համար սկսվում է մետր առ մետր առաջ սողալու հերթական օրը:

ÞáõϳÛáõÙ ÏÛ³ÝùÁ í³Õ ¿ ëÏëíáõÙ, ¢ µáÉáñÁ ѳçáÕ ûñí³ ÑáõÛë »Ý ÷³Û÷³ÛáõÙ:

Հանրապետության հրապարակի մոտակայքում անցորդների ուշադրությունն է գրավում գայթակղիչ մի բուրմունք, որը տանում է նրանց դեպի մի փոքրիկ փուռ՝ ոչ ավելի, քան 40 քմ: Սակայն ներսի շոգ ու կպչուն օդը բոլորովին էլ գայթակղիչ չ»Ý: Այստեղ աշխատող մարդիկ չափազանց ծանր գործ են կատարում:

«Ամռանն իսկապես սարսափելի շոգ է, սակայն ձմռանը նույնիսկ մի տեսակ հաճելի է», - ասում է Արևը: Աշխատողների մեծ մասը նրա երեխաներն են: Նրանք գալիս են կեսգիշերին ու քնում են այստեղ, որովհետև առավոտյան երթուղային տաքսի չի լինում:

Արևի 25-ամյա որդի Սերգեյը վեր է կենում 2-ին ու սկսում է պատրաստել խմորը՝ աղ, թթխմոր, ջուր ու ալյուր լցնելով հին խորհրդային մեքենայի մեջ, որը խառնում է խմորը դանդաղ քնատ շարժումներով:

«Իհարկե, երբեմն քնով եմ ընկնում», - ասում է Սերգեյը: Սակայն 5-ին նա պետք է արթնացնի մյուսներին՝ մորը, երկրորդ հացթուխ Նարինեին և Մհերին, որն անում է ամենածանր գործը՝ հացերը դնում է վառարանի մեջ և հանում է այնտեղից: Նա շատ հոգնած տեսք ունի: «Աշխատում ենք առավոտյան ժամը 5-ից մինչև երեկոյան 6-ը, 3 օր աշխատում ենք, 1 օր հանգստանում: Բայց նա, նա աշխատում է օրը 24 ժամ»: Կանայք ծիծաղում են: Այստեղ ընդհանրապես շատ են կատակում ու ծիծաղում: Միգուցե դա արթուն մնալու նրանց ձևն է, միայն é³¹ÇáÝ բավական չէ:

Այն փոքրիկ սենյակում, որտեղ երևանցի հացթուղներն իրենց կարճ ընդմիջումներին հանդիպում են մի գլանակ ծխելու կամ մի գավաթ առույգացնող սուրճ խմելու համար, պատից մի կեղտոտ հայելի է կախված: Տարիներ առաջ ինչ-որ մեկը գերմանական մի ռադիոկայանի կպչուկ է փակցրել դրա վրա՝ «Բարի լույս, Բեռլին»՝ ողջույն Բեռլինի վաղ թռչնակներին, ովքեր հաստատ ավելի երկար չեն քնում, քան նրանց հայ տառապակիցները: Հացթուխներն արթնանում են առաջինը: Անկախ նրանից, ßրջապատող քաղաքը քնած է, թե ոչ:

Ծանոթություն խմբագրից՝ Մորից ¶աթմանը ¶երմանիայի Բեռլին քաղաքից է և մասնակցում է Երևանում գտնվող Լրատվամիջոցների կովկասյան ինստիտուտի լրագրողների վերապատրաստման ծրագրին: «ԱրմենիաՆաուն» համագործակցում է ԼԿԻ-ի հետ և պրակտիկայի հնարավորություն է ընձեռում համապատասխան որակավորում ունեցող åñ³ÏïÇϳÝïÝ»ñÇÝ՝ հրապարակելով նրանց հոդվածները: