The village of Khachik is home to a commercial goat farm.

Հարավային Հայաստանի լեռնային կիզիչ արևը լուսավորում է գյուղի կենտրոնում հավաքված տղամարդկանց դեմքերը, մինչ նրանք քննարկում են, թե ինչ արագ Սադդամ Հուսեյնը հանձնեց Իրաքը:

Իսկ քիչ հեռվում մարդիկ զբաղված են իրենց համար ավելի հրատապ մի ճգնաժամով. յոթ տղամարդ՝ զինված դեղորայքով և վիրակապերով, փորձում են բուժօգնություն ցույց տալ ոտքը կոտրած այծին:

Տղամարդիկ աշխատում են մեծ զգուշությամբ, կարծես կենդանին նրանց սեփական երեխան լինի: Եվ ինչ-որ առումով այն, իսկապես, նրանց երեխան է, քանի որ այծաբուծական ֆերման նրանք ստեղծել են իրենց ձեռքերով:

Երբ այծը ցավից մկկում է, տղամարդիկ փորձում են փաղաքշական բառերով հանգստացնել նրան: Այծն անուն չունի, փոխարենն ունի ականջին դաջված համարանիշ՝ միակ բանը, որով այն տարբերվում է Խաչիկ գյուղի արագ աճող հոտի մյուս 135 այծերից: Իսկ գյուղը գտնվում է անմիջապես Հայաստանի և Նախիջևանի սահմանի վրա:

Ի տարբերություն թշվառ վիճակում հայտնված իրենց երկրի շատ բնակիչների, որոնք բողոքում են աղքատությունից, այս մարդիկ գտնում են, որ իրենց ճակատագրի համար պատասխանատու են միայն իրենք: Եվ որոշել են սկսել իրենց սեփական գործը:

Goat farmers train dogs for herding their goats.

Ամեն ինչ սկսվեց մեկուկես տարի առաջ 50 այծով և լքված անասնագոմով: Սկզբում մի քանի ընկերներով էին պահում ֆերման, սակայն շուտով այն դարձավ գրանցված ձեռնարկություն, իսկ սեփականատերերը դարձան փայատերեր:

Ամերիկյան «Ֆերմերը՝ ֆերմերին» ծրագրից նրանք ստացան խորհրդատվություն՝ այծի պանրի արտադրության և մարքեթինգային ռազմավության մասին, իսկ ԱՄՆ գյուղատնտեսության դեպարտամենտը մոտ 15 հազար դոլարի սարքավորումների վարկ տրամադրեց նրանց:

Առաջին տարում պանրի արտադրության ծավալը հասավ մոտ երկու տոննայի: Այս տարի հուսով են կրկնապատկելու այն:

Երեսունյոթամյա Վասիլ Աբրամյանն իրենց աշխատանքի առաջին պտուղները վայելող փայատերերից է:

Ֆերման դարձել է Վասիլի իսկական կիրքը: Նախկին տրակտորիստի մտքով անգամ չէր անցնում, որը կյանքը նրան այդպիսի զարմանալի մարտահրավեր կնետի:

«Սկզբում դժվար էր, որովհետև ստիպված էիր պատասխան տալ ամեն արածդ բանի համար՝ ճիշտ, թե սխալ, - ասում է նա: - Բայց գործն ակնհայտորեն հատուցում է գործադրած ջանքերը»:

A farmer administers medicine to an injured goat.

Վասիլի անձնական ամսական եկամուտը հասնում է 100 հազար դրամի (մոտ 180 դոլար), ինչը երեք անգամ ավելի շատ է, քան վաստակում են գյուղացիների մեծ մասը:

Այծաբուծական ֆերմային նրա միանալու հիմնական պատճառն այծի պանիր արտադրելն էր, որը Հայաստանում գրեթե համադամ էր: Այժմ այդ պանիրը շատ սիրված է իր «հորման տեխնիկայի» շնորհիվ, որի էությունն այն է, որ պանիրը հորում են հողի մեջ և պահում են այնտեղ մոտ 10 ամիս, ինչը հատուկ համ է տալիս պանրին: «Այն համեղ է, քիչ է արտադրվում և լավ փող է բերում», - ասում է Վասիլը:

Սակայն Վասիլը նաև պարզել է, որ այծերն ավելի քիչ ծախս են պահանջում, քան կովերը, իսկ այծի պանիրն ավելի մեծ եկամուտ է բերում, քան կովի պանիրը: Այսօր շուկայում կովի պանրի միջին գինը 1500 դրամ է, իսկ այծի պանիրն արժե մեկ-երրորդով ավելի թանկ: Վասիլը գիտեր պանիր սարքել դեռ մինչև գործը սկսելը, սակայն տան, և ոչ թե ֆերմայի պայմաններում: Ֆերմայում հատուկ ուշադրություն են դարձնում սննդամթերքի որակին:

«Մեր պանիրը ոչ միայն համեղ, այլ նաև բարձրորակ սննդամթերք է», - ասում է Վասիլը:

Վասիլի և նրա գործընկերների արտադրած այծի պանիրը լավ փաթեթավորում ունի, իսկ սարքավորումը թույլ է տալիս արագ աշխատել և մեծ քանակությամբ արտադրանք տալ:

These goats provide cheese that's more profitable than dairy farming for Vasil Abrahamyan and his partners.

Ի տարբերություն խորհրդային ժամանակների, երբ անասուններին ձեռքով կթում էին մեծ թվով կթվորուհիներ, այս ֆերմայում դա անում են թանկարժեք մեքենաները: Միակ բանը, որ անփոփոխ է մնացել հին օրերից, այն է, որ կթի համար շարունակում են պատասխանատու լինել կանայք: Տղամարդիկ զբաղվում են մնացած ամեն ինչով՝ իրականացնում են ֆերմայի կառավարումը, անասնակեր են ապահովում, զբաղվում են հոտի մեծացմամբ:

ԳԶՄՀ/ԿԱՀՕ-ի (Գյուղատնտեսական միջազգային զարգացման համագործակցություն / Կամավորների անդրօվկիանոսյան համագործակցված օգնություն) ներկայացուցիչների հավաստմամբ, իրենք շատ ծրագրեր ունեն, որոնք օգնում են հայ ֆերմերներին սեփական գործ սկսել:

Կազմակերպության հայաստանյան գրասենյակի ներկայացուցիչ Արտակ Հարությունյանը նշում է, որ գյուղատնտեսական խորհրդատվությունն անվճար իրականացնում են ամերիկացի կամավոր փորձագետները, իսկ տարբեր գործակալություններ զգալի վարկեր են տրամադրում ֆերմերներին՝ հիմնվելով փորձագետների հանձնարարականների վրա:

Սկսած 1992 թվականից, երբ ԳԶՄՀ/ԿԱՀՕ-ն իր գրասենյակը բացեց Երևանում, Հայաստանում արտադրում են ավելի քան 40 տեսակի պանիրներ, որոնք մրցակցում են արտասահմանյան արտադրանքի հետ: