Բնապահպաններն անհանգստանում են, որ շուրջտարյա ձկնորսությունը Հայաստանի ձկան հիմնական աղբյուր հանդիսացող Սևանա լճում շուտով կսպառի մեծ լճի ռեսուրսները:

Անցած տարիների ընթացքում Սևանում բազմանում էին մի քանի ձկնատեսակներ, այդ թվում՝ մի քանի էնդեմիկ տեսակներ: Տարեց ձկնորսներն ու վաճառողները հիշում են, երբ իշխանն առատ էր և տեղական համադամ էր հանդիսանում:

Ներկայումս իշխանը հիմնականում վերացել է, և նրա տեղը գրավել և բազմանում է նվազ արժեքավոր ձկնատեսակ՝ սիգը: Սակայն բնապահպաններն ու գիտակից ձկնորսները մտահոգված են, որ ձկնորսության թույլատրելի ծավալների գերազանցումը վտանգում է անգամ դիմացկուն սիգի գոյությունը:

Համաձայն Հայաստանի Բնապահպանության նախարարի թիվ 148 հրամանի, նոյեմբերի 26-ից մինչև այսօր՝ դեկտեմբերի 20-ը, Սևանում ձկնորսությունն արգելված է, քանի որ դա սիգի ձվադրման շրջանն է:

Սակայն քչերն են ուշադրություն դարձնում օրենքին՝ փոխարենն անսալով առօրյա կարիքներին...

«Եթե արգելվում է ձկնորսությամբ զբաղվել, նշանակում է, իմ երեխաները սոված պիտի մնան, - ասում է ձկնորս Արմեն Գրիգորյանը Նորատուս գյուղից, - Մարդիկ մեր գյուղում աշխատանքի այլընտրանք չունեն, ուրիշ ի՞նչ կարող են անել իրենց ընտանիքները պահելու համար»:

Ցուրտ նոյեմբերյան օր էր՝ Սևանում ձկնորսության վերջին «օրինական» օրը:

25-ամյա Արմեն Գրիգորյանն ու 21-ամյա Իգիթ Ասատրյանը դիմակայում էին գորշ ամպերի մռայլ լուսաբացին, ցրտաշունչ քամուն և մեծ լճի կատաղի ալիքներին:

Հագնելով աշխատանքային վերնազգեստը՝ երիտասարդները հետևում են, թե ինչպես է մոտեցող փոթորկից ալեկոծվում լիճը: Նրանք հագնում են մինչ ծոծրակը հասնող ռետինե համազգեստները և ռետինե ձեռնոցները՝ չոր բրդյա ձեռնոցների վրայից: Մոտորանավակով շտապում են դեպի լճի խորքը, որպեսզի մինչ եղանակի փչանալն ավարտին հասցնեն իրենց գործը:

Այնտեղ՝ լճում, 200 մետր երկարությամբ 11 ցանցերն են, որոնք մեկ օր առաջ են իջեցվել լիճ և որոնցում, Արմենն ու Իգիթը հուսով են, տասնյակ սիգեր են սպասում իրենց:

Երեք ժամ անց ձկնորսները վերադառնում են՝ ամբողջությամբ թրջված ու ցրտից կարմրած: Հսկա շներն անհամբեր սպասում են իրենց բաժնին և առաջինն են համտեսում օրվա որսը:

Այդ օրը 270 սիգ է ընկել ցանցերը, և հիմա ձկնորսները հանձնում են ձուկը չարենցավանցի վաճառական մի կնոջ, որը 100 դրամ է (մոտ 17 սենթ) վճարում յուրաքանչյուր ձկան համար. երկու ցուրտ օրվա աշխատանք, որը վերածվում է 45 դոլարի (ծախսերը չհաշված):

Շրջանում ձևավորված շուկայում Արմենի և Իգիթի նման շատ ձկնորսներ իրենց որսը վաճառում են Հայաստանի տարբեր վայրերից ժամանած առևտրականներին, որոնք շտապում են ձուկը թարմ հասցնել իրենց վաճառքի կետերը: Մոտ 17 սենթով գնված ձուկը քաղաքում վաճառվում է մոտ 23 սենթով:

Այնպես որ, Արմենի և Իգիթի որսած 270 ձկները վաճառողին 16 դոլար շահույթ կբերեն:

«Հարյուր դրամը շատ լավ գին է ամռանը, - ասում է Իգիթը, - Եղել են օրեր, երբ ձուկը վաճառել ենք ընդամենը 5 դրամով, քանի որ շոգի պատճառով այն ջրից հանելուն պես սկսում է հոտել: Անգամ օր է եղել, երբ ստիպված հոտած ձուկը ճայերի կեր ենք դարձրել»:

Սա մի աշխատանք է, որ կողոպտում է բնությունը, և, միաժամանակ, կախված է բնությունից:

Նաև բախտից, ասում է Արմենը:

«Մի օր լավ է, մի օր վատ: Այսօր ցանցերը չարդարացրին իրենց, որսը լավը չէր: Պատահել է, որ որսացել ենք մինչև 2000 ձուկ, նավակում անգամ կանգնելու տեղ չէր մնացել»:

Եվ այս պարզ թվաբանական հաշվարկը ներկայացնում է այն մարդկանց մտահոգությունը, ովքեր Սևանա լիճը համարում են հանրապետության գլխավոր բնական ռեսուրսն ու հանրապետության տնտեսության խթանիչը:

Բնապահպանության նախարարությունը 2002 թվականին թույլատրել է որսալ 600 տոննա ձուկ: Սակայն ոչ ոք չի կարող հստակ ասել, թե քանի տոննա են որսացել:

Այդ մասին որոշ պատկերացում կարելի է կազմել Նորատուսի ձկան մշակման արտադրամասերից մեկում: Այստեղ բանվորները յուրաքանչյուր մաքրած ձկան համար ստանում են մոտ 1 սենթ: Արտադրամասի հինգ բանվորներն օրական մաքրում կամ ծխեցնում են մոտ 4000 ձուկ (երբեմն՝ երկու անգամ ավելի):

Միջին հաշվով, 4000 սիգը կշռում է 1600 կգ: Տասն ամսվա ընթացքում ձկնորսները միայն այս մեկ ձկնամշակման արտադրամաս են հանձնում մոտ 480 տոննա ձուկ: Իսկ Սևանի լճի շրջակայքում կան տասնյակ նման վերամշակման արտադրամասեր:

Սիգը Սևանա լիճ է բերվել 1920-ականներին Ռուսաստանից, երբ հետազոտությունները պարզեցին, որ լճում առավել տարածված իշխանը սնվում է միայն հատակային կենդանիներով: Սիգը, որը սնվում է ջրի վերին շերտերի օրգանիզմներով, բերվեց Սևան՝ որպես լրացում լճում արդեն գոյություն ունեցող տեսակների:

Սակայն հետագա մոտ 40 տարիների ընթացքում, սիգի քանակը զգալի աճ չունեցավ:

Սակայն 1960-ականներին սիգը սկսեց աճի նշաններ ցուցաբերել, որն, ըստ գիտնականների, բացատրվում էր հիմնականում ճահճացմամբ, որը վատ էր խորքային մասերում սնվող ձկների համար, սակայն լավ էր սիգի համար:

«Բոլոր լճերն ունեն էֆտրոպացման (նախաճահճացման) միտում, և սովորաբար այդ գործընթացը տևում է շուրջ 1000 տարի, - ասում է Հայաստանի Ազգային ակադեմիայի հիդրոէկոլոգիայի և ձկնաբանության ինստիտուտի փոխտնօրեն Բորիս Գաբրիելյանը, - Սակայն այս դեպքում, անտրոպոգեն գործոնների պատճառով այս գործընթացն արագացել է: Փաստորեն վերջին 50 տարվա ընթացքում՝ լիճն աղտոտելով, ջրի մակարդակը կտրուկ իջեցնելով և նրա ջերմաստիճանը բարձրացնելով, մենք արագացրել ենք այդ գործընթացը մոտ 500 տարով»:

Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ 1970-ից մինչև 1990 թվականները սիգի պաշարները Սևանում աճել են մոտ 10000-ից մինչև մոտ 25000 տոննա:

Սակայն 2000 թվականին այդ ցուցանիշն իջել է մինչև 5000 տոննա: Քանակի նվազման հետ աճել են ձկան չափսերը, քանի որ այժմ ավելի փոքրաթիվ ձկներն ավելի շատ կեր ունեն:

«Որակի տեսակետից սա լավ է, սակայն վատ է քանակի տեսակետից, - ասում է Գաբրիելյանը, - Դա նշանակում է, որ ձկան քանակը սկսել է պակասել»:

«Հիմա շատ ձկնորսներ զբաղվում են ձկնագողությամբ: Շատերը գերադասում են ներքին կարգով լուծել իրենց խնդիրները, այլ ոչ թե իրենց համար ավելորդ գլխացավանք ստեղծել՝ պետության հետ հարաբերությունների մեջ մտնելով»:

Ըստ «Սևան» Ազգային պարկի տվյալների՝ դեկտեմբերի 16-ի դրությամբ, արգելված շրջանում ձկնորսությամբ զբաղվողներից հայտնաբերվել և առգրավվել է 1600 սիգ, 72 ձկնորսական ցանց, 152 խեցգետնորս և 4 լողամիջոց:

«Եթե սիգի որսը շարունակվի այս տեմպերով, ապա հնարավոր է, որ նրա պաշարները նվազեն, - ասում է Գաբրիելյանը, - Հաշվի առնելով, որ սիգն այսօր Հայաստանի արդյունահանվող հիմնական ձկնատեսակն է, հնարավոր է, որ մոտ ապագայում Սևանում ընդհանրապես չունենանք որևէ նորմալ ձուկ»: