Հսկա պայուսակների ծանրությունից կռացած ծեր կանայք և տղամարդիկ, մրգով և բանջարեղենով լի ձեռնասայլակներ քարշ տվող դեռահասներ, պարզապես թափառող կամ ինչ-որ տեղ շտապող մարդիկ՝ սա է տոների նախօրեին Սադախլոյի շուկայի սովորական պատկերը:

Վրաստանի հետ Հայաստանի հյուսիսային սահմանում գտնվող այս շուկան տարածվում է երկու գյուղերի վրա՝ Հայաստանի Բագրատաշենի և Վրաստանի Սադախլոյի: Սակայն մարդիկ այն պարզապես անվանում են «Սադախլոյի շուկա»:

Այստեղ տոնական գնումներ կատարողները կարող են գտնել ցանկացած ապրանք՝ մանդարին Բաթումից (Վրաստան), նուռ Գյանջայից (Ադրբեջան), ընկուզեղեն Նախիջևանից, բանջարեղեն Հայաստանից և հագուստ Բաքվից:

Սա միակ տեղն է, որտեղ հայերն ու ադրբեջանցիները յոլա են գնում իրար հետ՝ մոռանալով այն, ինչ իշխանությունները խոչընդոտ են համարում լավ հարաբերությունների համար:

Լայն և կոր կամուրջը կապող օղակ է երկու երկրների միջև և հանդիսանում այն վայրը, որտեղ իրենց արտահայտությունն են գտնում առևտրի հին ավանդույթները: Թեև վաճառողների և գնորդների հոսքը խստորեն վերահսկվում է սահմանապահների և մաքսատան ծառայողների կողմից (և՛ հայկական, և՛ վրացական), մարդիկ անարգել կտրում-անցնում են սահմանը:

«Մենք այստեղ բոլորին գիտենք, - ասում է երիտասարդ վրացի զինվորը, - կանգնեցնում ենք միայն նոր մարդկանց»:

Շուկայում աշխատող մարդկանց, կարծես, բոլորովին չի հուզում իրենց էթնիկական բազմազանությունը, նրանք չեն մտածում Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև առկա թշնամանքի մասին: Նրանք առևտրականներ են, և նրանց միավորում է բիզնեսը: Նրանք բոլորն էլ՝ բախվելով իրենց քաղաներում տիրող աղքատությանը, փորձում են գոյատևման ձևեր գտնել:

Զոհրա և Ռիզվան Ալիևներն ադրբեջանցի ամուսիններ են վրացական Արափլո գյուղից: Գրեթե մեկ տարի է, ինչ նրանք Սադախլոյի շուկայում արքայախնձոր և խուրմա են վաճառում: Նրանց առևտուրը դեռևս շատ շահույթ չի բերում, սակայն շաբաթը յոթ օր աշխատելով՝ նրանց երբեմն հաջողվում է ամսական 250 դոլար վաստակել:

Զոհրան և Ռիզվանը երկուսն էլ 40 տարեկան են և ունեն 3 երեխա: Ամեն օր նրանք արթնանում են առավոտյան ժամը 3-ին, որպեսզի ավտոբուսով երկու ժամվա ճանապարհ կտրելով՝ ժամը 6-ի մոտ հասնեն Սադախլո՝ շուկայի բացմանը: «Մենք աշխատում ենք արևածագից մինչև մայրամուտ, - ասում է Ռիզվանը: «Շատ դժվար է, սակայն մեր ընտանիքին երբեմն նույնիսկ հացը չի բավականացնում», - ավելացնում է նրա կինը:

Այն հարցին, թե ինչպես են առևտուր անում հայերի հետ, Ալիև ամուսինները պատասխանում են, որ չեն կարող պատկերացնել որևէ իրավիճակ, որ վատացնի հարաբերությունները հարևանների հետ: Նրանց առօրյա խնդիրներն այնքան հեռու են երկու երկրների կառավարությունների միջև եղած քաղաքական լարվածությունից, որ նրանց հետաքրքրող նորությունները վերաբերում են միայն մանդարինի օրվա գնին և թե ինչպիսին է եղել այս տարվա նռան բերքն Ադրբեջանում:

Բագրատաշենում ապրող հայազգի Սեյրան Բեջանյանը շուկայի մուտքի մոտ գտնվող վագոնի մեջ տեղադրված սրճարանի տերն է: Նա ասում է, որ իր հաճախորդները տարբեր են. ոմանք աղմկոտ են և խմել են սիրում, մյուսները լուռ են և միշտ շտապում են: Նա իր հաճախորդների ազգության վրա երբեք ուշադրություն չի դարձնում: Բոլորի հանդեպ քաղաքավարի է և փորձում է նրանց համար հաճելի պայմաններ ստեղծել:

«Պատերազմի մասին մարդիկ այստեղ չեն խոսում, - ասում է Սեյրանը, - Քիչ առաջ մի սեղանի մոտ միասին ճաշում էին հայերը, վրացիները և ադրբեջանցիները: Նրանք մի ընդհանուր հետաքրքրություն ունեն՝ շահը»:

Սեյրանը, որն իր ամբողջ կյանքն ապրել է Բագրատաշենում, վերհիշում է, որ շուկան ստեղծվել է 90-ականների վերջում և սկզբում այնտեղ ոչինչ չկար: Ամեն ինչ սկսվեց մրգից:

«Մեր Բագրատաշեն գյուղը սկսած հին ժամանակներից երբեք հարևան Սադախլոյի հետ խնդիրներ չի ունեցել, - վերհիշում է Սեյրանը, - Սկզբում մեր գյուղացիները ընկերաբար խնդրում էին հարևաններին մի քիչ միրգ բերել Վրաստանից: Ապրանքը տեղափոխում էին սայլակներով, hետո՝ մեքենաներով, և վերջում՝ բեռնատարներով: Այդպես էլ ամեն ինչ սկսվեց»:

Սական շուկան միայն վաճառողներն ու նրանց էթնիկական ծագումը չէ: Երևանից շատ գնորդներ 220 կմ ճանապարհ են կտրում, որպեսզի հասնեն այստեղ և ավելի էժան ապրանքներ գնեն: Սովորաբար այստեղ մրգի և բանջարեղենի գները Երևանի և Վանաձորի պես քաղաքների գների կեսն են կազմում:

Որոշ մարդիկ «այստեղ են հասնում մի տաբատ գնելու համար», ինչպես արտահայտվեց մաքսատան մի ծառայող: Ըստ երևույթին, հետադարձ ճանապարհածախսն նրանց ավելի քիչ է հուզում, քան Երևանում նույն տաբատի համար վճարելիք գինը: