ArmeniaNow.com - Independent Journalism From Today's Armenia
Special Edition
May 21, 2004




Ղարաբաղյան հասարակությունն ապաքինվում և մոռանում է հոգսերի մասին

Արագաշարժ կանացի ձեռքերը հմտորեն հունցում են խմորը, լցոնում այն սարերի հոտավետ կանաչեղենով և ձվաձև տեսք տալիս: Քիչ անց փոքրիկ վառարանի վրա հայտնված Արցախի հանրաճանաչ ժինգյալով հացի բուրմունքը տարածվում է Ստեփանակերտի բազմերանգ շուկայում:
Նախկինում գործարանում աշխատած Նաիրա Դանիելյանն այժմ «ժինգյալով հաց» է պատրաստում Ստեփանակերտի շուկայում

«Ես տարիներ շարունակ գործարանում եմ աշխատել և երբևէ մտքովս չի անցել, թե ժինգյալով հաց թխելու փեշակն ինձ կյանքում մի օր օգնելու է,- ասում է 52-ամյա Նաիրա Դանիելյանը, որը կենտրոնական շուկայում մի փոքրիկ տաղավար ունի: - Դեռ շատ երիտասարդ էի, երբ մայրս ինձ սովորեցրեց ժինգյալով հաց թխել: Լավ է՝ սա էլ կա, թե չէ չգիտեմ, ինչ էինք անելու»:

ԼՂՀ սոցապահովության նախարար Լենստոն Ղուլյանի հավաստմամբ, հանրապետության 145 հազար բնակչության զգալի մասը Նաիրայի նման հայտնվել է դժվարին կացության մեջ:

«Ոմանք գյուղատնտեսությամբ են զբաղվում կամ էլ մեղվապահությամբ,-ասում է նա,- իսկ քաղաքներում բնակչության զգալի մասը ներգրավված է սպասարկման ոլորտի և առևտրի բնագավառում: Ժամանակները փոխվել են, և բոլորը փորձում են իրավիճակից դուրս գալու յուրովի ճանապարհ գտնել»:

Թեև Ղարաբաղում չի շրջանառվում սպառողական զամբյուղի գաղափարը, սակայն Ղուլյանն ասում է, որ մեկ շնչին այստեղ հարկավոր է ամսական միջինը 30 հազար դրամ «նորմալ» ապրելու համար:

2004 թվականին Ղարաբաղում աշխատավարձերը բարձրացրել են, սակայն միջին աշխատավարձով ընտանիք չես պահի:

Նախարարը դժվարանում է ասել, թե Ղարաբաղի բնակչության քանի տոկոսն է «կարիքավոր» կամ «սոցիալապես անապահով», քանի որ հանրապետությունում դեռևս գնահատման հստակ համակարգ չկա:

«Միայն մոտավոր կարելի է ասել, որ ԼՂՀ-ի բնակչության մոտ 50 տոկոսը հայտնվել է դժվարին սոցիալական պայմաններում, որի գլխավոր պատճառներից մեկը գործազրկությունն է»,- ասում է Ղուլյանը:

Շուշիի բնակչուհի Անահիտ Դանիելյանն ասում է, որ գործազրկությունը շատերի համար ամենացավոտ հարցերից մեկն է:

«Մեր ընտանիքում միակ աշխատողը ես եմ և ստանում եմ 15 հազար դրամ աշխատավարձ,- ասում է Անահիտը՝ Շուշիի եկեղեցու մոմավաճառը: - Եվ այդ առումով, կարելի է ասել, մեր բախտը բերել է, քանի որ մարդիկ տարիներ շարունակ չեն կարողանում աշխատանք գտնել: Իմ աշխատավարձով և մի քանի մեղվի փեթակի շնորհիվ էլ գոյատևում ենք ես, ամուսինս ու երեք որդիներս»:

2003 թվականի պաշտոնական վիճակագրական տվյալների համաձայն, Ղարաբաղում գործազրկությունը մոտ 6 տոկոս է կազմում: Ընդ որում, գործազուրկների գերակշիռ մասը կանայք են, որոնք հիմնականում նախկինում ապահովված էին աշխատանքով:

Սակայն պաշտոնական տվյալները բավարար չեն ղարաբաղյան իրականության մասին պատկերացում կազմելու համար, քանի որ դրանք արտացոլում են միայն զբաղվածության կենտրոններում գրանցվածներին, իսկ մեծամասնությունը ոչ մի տեղ չի գրանցվում:

Սիրուն Բաղդասարյանը գոհ է ծերանոցի կյանքից, այստեղ նրանց նույնիսկ մազի ներկ են տալիս

Անկախացումից և պատերազմից առաջ Ղարաբաղում կային տեքստիլ, բժշկական սարքավորումների, կոշիկի և այլ գործարաններ, որոնք աշխատելով հիմնականում ներմուծված հումքով, կայուն աշխատանք և եկամուտ էին ապահովում: Այսօր գործում է դրանց մի մասը միայն, և այն էլ իրենց հզորության չնչին մասով:

Մայրաքաղաքից դուրս հիմնականում ապավինում են գյուղատնտեսությանը ընտանիքի կարիքները հոգալու և մի որոշ եկամուտ ունենալու համար: Արդյունաբերությունը դանդաղորեն վերահաստատվում է Ղարաբաղում, որտեղ այսօր գործում են կահույքի, գինու գործարանները և տարածաշրջանում իր արտադրած թթի օղիով հայտնի օղու գործարանը:

«Այս ձեռնարկությունները ոչ միայն թարմություն են բերում Ղարաբաղի կյանքում, այլև մարդկանց ապահովում աշխատանքով և հույս տալիս վաղվա օրվա հանդեպ,- ասում է նախարար Ղուլյանը: - Ամեն ինչ քիչ-քիչ հունի մեջ է ընկնում»:

Ղարաբաղի կանանց մեծ մասն այսօր գործազուրկ է: Գործազուրկների 90 տոկոսը կանայք են, որոնցից շատերը կորցրել են ամուսիններին պատերազմում, կամ էլ նրանք մեկնել են արտասահման աշխատանք փնտրելու ու չեն վերադարձել:

Սակայն ձեռներեցները կարող են օգնություն ստանալ: 2001 թվականին «ԱՄԿՈՐ» կազմակերպությունը (Օգնության միացյալ մեթոդիստական կոմիտե) 2 միլիոն դոլարի դրամաշնորհ է շահել Միացյալ Նահանգների միջազգային զարգացման գործակալությունից (ՄՆՄԶԳ) հատուկ Ղարաբաղի կանանց համար ծրագիր իրականացնելու համար:

«Շարունակական օգնություն կանանց» ծրագիրը հանրապետության 42 քաղաքների ու գյուղերի կանանց հնարավորություն է տվել ստանալ 300-3000 դոլար վարկ 2 տոկոս վարկադրույքով:

Ցայսօր տրվել է 7468 վարկ, որոնց 98 տոկոսը եղել է միջինը 340 դոլարի սահմաններում:

Ըստ Նարա Ղազարյանի, որը Ղարաբաղում ՄՆՄԶԳ-ի գործունեության համակարգողն է, վարկերի մոտ 60 տոկոսը վերցվել է անասուն գնելու նպատակով: Իսկ մի կին օգտվել է վարկային ծրագրից ծաղկի գործ սկսելու համար: Իր առաջին վարկով վաստակած գումարով նա ընդլայնել է գործը և ստացել է երկրորդ, ավելի մեծ վարկը, բացել է երկրորդ խանութը և այժմ մտադիր է վերցնել երրորդը:

Վարկառուների 98 տոկոսը վերադարձրել է պարտքերը:

Տարեց, բայց ոչ պարապ Սուսաննա Սարկիսովան օրն անց է կացնում հյուսելով

«Սկզբում մտահոգություններ շատ ունեինք, որովհետև վարկավորման գաղափարը նորություն էր Ղարաբաղի համար,- ասում է Ղազարյանը: - Սակայն կանայք շատ պատասխանատու են, և պարտքերի վերադարձման տեմպերը դրա լավ վկայությունն են»:

Սոցապ նախարարն ասում է, որ այժմ, երբ գործում են որոշ շարունակական ծրագրեր, առավել ուշադրություն է հատկացվում թոշակառուների ապահովման և ծնելիության խրախուսման համար միջոցներ հայթայթելուն:

ԼՂՀ Ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալների համաձայն, հանրապետությունում 28 հազարից ավելի քաղաքացիական կենսաթոշակառու կա:

Կենսաթոշակառուները ստանում են ամսական միջինը 6600 դրամ:

«Միայն այդ մի քանի հազար դրամով ապրելն անհնար է»,- ասում է սոցապ նախարարության սոցիալական ապահովագրության և կենսաթոշակային ապահովության բաժնի վարիչ Վահրամ Առաքելյանը:

«Իմ կենսաթոշակով հնարավոր չէ ապրել, նույնիսկ մի ամսվա հացին չի բավականացնում: Իսկ այստեղ գոնե հոգում են իմ մասին»,- ասում է Ստեփանակերտի ծերանոցում հանգրվանած 75-ամյա Լիզա Ասրյանը:

Ստեփանակերտի ծերանոցի տնօրեն Իրինա Սարգսյանն ասում է, որ պատերազմից և սոցիալական փոփոխություններից հատկապես տուժել են տարեցները:

«Մեր ծերանոցի բնակիչների մի զգալի մասն այստեղ է հայտնվել սոցիալական ծայրաաստիճան վատ պայմանների պատճառով,- ասում է Սարգսյանը: - Տարիներ առաջ իրավիճակը շատ ավելի վատ էր, այդ իսկ պատճառով ստեղծվեց ծերանոցը, որը չլսված բան էր Ղարաբաղի համար: Սակայն այսօր, փառք Աստծո, կարծես ամեն ինչ կայունանում է»:

81-ամյա Մարիա Բալյանը նրանցից է, ում կյանքն օր ծերության կայունացել է: Գյուղում յոթ տարի միայնակ ապրելուց հետո (Բալյանը բաքվեցի փախստական է) նա տեղափոխվել է Ստեփանակերտի ծերանոց:

«Եթե մի մարդու կենսաթոշակը 20 հազար էլ լիներ, միևնույն է, չէր բավականացնի մեր ամենօրյա կարիքներին,- ասում է նա: - Իսկ այստեղ (ծերանոցում) դրա համար անհանգստանալու կարիք չունենք: Երբ առավոտյան արթնանում ենք, էլ չենք մտածում՝ ուտելու բան կճարե՞նք, թե՞ չէ: Իսկ ձմռանը չենք մտածում վառելու փայտ ճարելու մասին»:

«Այստեղ շատ լավ է: Ինձ նույնիսկ ներկ են տվել մազերս ներկելու համար: Երբեմն հարցնում եմ ինքս ինձ` սա ծերանո՞ց է, թե՞ մանկատուն»:

Տարեցների խնամքի հարցը ծանրանում է նրանով, որ ղարաբաղցիները տարածաշրջանում ամենաերկարակյացն են:

«Եթե ծնելիությամբ էլ առաջին տեղերում լինեինք, ամեն ինչ շատ ավելի լավ կլիներ»,- ասում է Ղուլյանը:

Չնայած ծնելիությունը խրախուսելու նպատակով ձեռնարկված միջոցներին, հանրապետությունում ծնելիության դինամիկան վերջին երկու տարում անկում է ապրել (երեք տարի առաջ փոքր աճ էր արձանագրվել):

2001 թվականին գրանցվել է 2306 ծնունդ (աճ 81 ծննդով): Սակայն 2002-ին ծնվել է ընդամենը 2190 երեխա` անկում 116 ծնունդով (հոդվածը գրելու պահին 2003 թվականի տվյալները դեռ չկային):

Ստեփանակերտի բնակիչների հավաստմամբ, վերջին տարիներին կառավարությունից աջակցություն ստանալու նպատակով որոշ ընտանիքներ երեխա են ունենում:

Բանն այն է, որ բազմազավակությանը խթանելու նպատակով կառավարությունը հատուկ խրախուսման ծրագիր է իրականացնում: Առվազն չորս երեխա ունեցող ընտանիքն անվճար օգտվում է էլեկտրաէներգիայից: Վեց երեխայի դեպքում ընտանիքը տուն է ստանում: Իսկ տասը երեխայի դեպքում պետությունը մեքենա է հատկացնում:

68-ամյա Ստեփան Նավասարդովը Ստեփանակերտի ծերանոցում իր ժամանակն անց է կացնում աղավնիներ բազմացնելոով: «Դա մեծագույն երջանկություն է ինձ համար»,- ասում է Ստեփանը

«Ես յոթ երեխա ունեմ, և կառավարությունն ինձ համար տուն է կառուցել,- ասում է Շուշիի բնակչուհի Ստելլա Հակոբյանը: - Սակայն միայն տնով ընտանիք պահել հնարավոր չէ, երեխաներին նաև կերակրել է պետք, դպրոց ուղարկել, ինչը շատ դժվար է, շոր ու կոշիկ է պետք, որ գնել չենք կարողանում»:

Ստեփանակերտի թիվ 8 միջնակարգ դպրոցի տնօրեն Լյուդմիլա Հովհաննիսյանն ասում է, որ դպրոցը հասարակության իսկական հայելին կարող է լինել, որտեղ արտացոլվում են երեխաների սոցիալական վիճակը, հասարակության տրամադրությունները, ներգաղթն ու արտագաղթը:

«Ինչ խոսք, այսօր էլ շատ կարիքավոր ընտանիքներ կան, սակայն տարեցտարի իրադրությունը լավանում է,- ասում է նա: - 1994-1995 թվականներին աշակերտների կեսը սոցիալական ծայրաստիճան վատ վիճակում էր, այսօր դպրոցի 1200 աշակերտներից 250-300-ն է վատ վիճակում»:

Հովհաննիսյանն ասում է, որ ընդամենը մի քանի տարի առաջ կային երեխաներ, որոնք ձմռանը դասի էին գալիս ամառային կոշիկներով, քանի որ ուրիշը չունեին:

«Լավ հիշում եմ, դպրոցին 40 զույգ կոշիկ էին օգնություն տվել, բոլորն էլ աղջկա, իսկ երեխաների մեծ մասը տղաներ էին, ու չգիտեինք ինչ անեինք, ում օգնեինք,- ասում է նա: - Դժվար տարիներ էին, և եթե այն ժամանակ որոշ ընտանիքներ լքում էին հանրապետությունը, ապա վերջին ժամանակներում տեղի է ունենում ճիշտ հակառակը, շատերը ձգտում են դեպի իրենց հողը, ուզում են, որ երեխաներն իրենց հայրենիքում կրթություն ստանան»:

Իսկ կրթությունը, մասնագետների հավաստմամբ, Ղարաբաղում լավ վիճակում է, երեխաների հետաքրքրությունն էլ չի նվազում: Սակայն շատերին մտահոգում է ուսուցիչների ցածր աշխատավարձը՝ միջինը 17-19 հազար դրամ:

«Նման աշխատավարձով ապրելն անհնար է: Ուստի ուսուցիչները գոյատևելու և իրենց ընտանիքները պահելու այլ ճանապարհներ են փնտրում: Կան ուսուցիչներ, որ հաց են թխում,- ասում է Հովհաննիսյանը: - Ամիսներ առաջ ասում էին, թե ուսուցիչների աշխատավարձը բարձրանալու է, սակայն մինչև աշխատավարձերի բարձրացումը արդեն թանկացել են հացը, մակարոնեղենը և այլ ապրանքներ, և արդյունքում ստացվում է, որ ոչ մի բան էլ չի փոխվում»:

Տնօրենն ասում է, որ չնայած ընդհանուր վիճակը բարելավվում է, ինչը
երևում է աշակերտներից, պատերազմի տարիները խոր հետք են թողել:

«Պատերազմի արդյունքում շատ երեխաների մոտ առողջական բազմաթիվ խնդիրներ առաջ եկան՝ շաքարախտ, վախեր, կակազություն,- ասում է նա: - Բացի այդ, տնային պայմաններում սովորող երեխաների թիվն ավելացել է առնվազն 10 անգամ: Դրանք հիմնականում այն երեխաներն են, որոնք մտավոր կարողություններով զիջում են մյուսներին, պատճառը՝ սթրեսներն ու վախերն են: Այդ պատճառով վերջին տարիներին առաջ է եկել դպրոցներում հոգեբան և լոգոպեդ ունենալու անհրաժեշտություն»:

Այդուհանդերձ, Ղարաբաղում աշակերտների ուսման ձգտումը չի պակասել: Դպրոցների շրջանավարտների գերակշիռ մասը փորձում է շարունակել ուսումը բուհերում: Սակայն քչերն են մանկավարժություն ընտրում՝ թերևս աչքի առաջ ունենալով սեփական ուսուցիչների վիճակը:


According to Agnes
 

  Inside
 

The Peace Process: Who wants what? And when?

Full story

 
 

An Interview with the President of the Republic of Nagorno Karabakh

Full story

 

An Interview with the Minister of Foreign Affairs of Karabakh

Full story

 

The Politics of Population: Re-settlement program attracts the dislocated and the opportunists to free life on the land

Full story

 

 


The Week in seven days

 
 


The Arts in seven days

 

  Photo of the week
  Click here to enlarge.
Click on the photo above to enlarge.
 
 
 
 

Sweet

Ten years since its last performance, the opera "Anush" returned to Yerevan stage this week. The 90-year old opera, based on Hovhaness Tumanyan's poem, was staged by Gegham Grigoryan and starred Anahit Mkitaryan in the lead role.

 

 





Copyright ArmeniaNow.com 2002-2025. All rights reserved.

The contents of this website cannot be copied, either wholly or partially, reproduced, transferred, loaded, published or distributed in any way without the prior written consent of ArmeniaNow.com.