ArmeniaNow.com - Independent Journalism From Today's Armenia
Special Edition
May 21, 2004




Երազանքների քաղա՞ք. Ղարաբաղի մշակութային կենտրոնը հույսով սպասում է


Ալեհեր, տարիքից ու հոգսերից ծերացած 68-ամյա Ռիմա Դանիելյանը զգուշությամբ իջնում է իր հարազատ Շուշիի զառիթափ փողոցներից մեկով՝ ուղղվելով դեպի անշուք կրպակների շարքը:

Անցնում է դպրոցից վերադարձող երեխաների կողքով, որոնք մեծանում են մի Շուշիում, որը շատ է տարբերվում Ռիմայի հիշողություններում կենդանի քաղաքից:

«Իմ քաղաքն ամենագեղեցիկն է,- ասում է Ռիման: - Դարեր շարունակ Շուշին համարվել է Արցախի սիրտն ու մշակութային կենտրոնը: Իսկ այսօր կյանքն այստեղ կարծես մեռել է: Շատ բան է փոխվել»:

Այսօրվա Շուշին՝ հին մզկիթի մինարեթից

Իրականում Շուշիում, որը մայրաքաղաքի՝ Ստեփանակերտի նկատմամբ իշխող ռազմավարական դիրքի պատճառով վերածվել էր երկարատև ու կատաղի մարտերի դաշտի, մեկ տասնամյակ անց փոխվել է գրեթե ամեն ինչ:

Ռիմայի հիշողությունը տեղն է, իսկ նրա բերած փաստերը՝ հանրահայտ: Պատերազմից առաջ Շուշին 12 հազար բնակիչ ուներ: Այն մշակույթի օջախ էր, արվեստի, հրատարակչական և նրբաճաշակ կյանքի կենտրոն: Այսօր այդ ամենի հետքերը կարելի է գտնել, թերևս, միայն քաղաքի փլատակներում, որտեղ իրենց գոյությունն են պահպանում 3500 բնակիչներ:

Կյանք` պարտքով

Շուշիում օրվա սկիզբն ազդարարում են աքաղաղները, որոնց հաջորդում է Սբ. Ղազանչեցոց եկեղեցու զանգերի ղողանջը՝ 33 ղողանջ՝ մեկական Քրիստոսի կյանքի յուրաքանչյուր տարվա համար:

Զանգերն ազդարարում են Անահիտ Դանիելյանի աշխատանքային օրվա սկիզբը: Նա մոմ է վաճառում եկեղեցում և ասում է, որ թեև հարևաների մեծ մասը զբաղմունք չունի, նույնիսկ ամենաչքավորները գալիս են աղոթելու, երևի ավելի լավ կյանքի համար:

«Ճիշտ է, թվում է, թե մարդկանց կյանքի պայմանները չեն փոխվում,- ասում է Անահիտը,- բայց վերջին տարիներին հարսանիքների թիվն սկսել է աճել, և դա ուրախացնում է»: Նրա հավաստմամբ՝ ստեփանակերտցի զույգերի համար ավանդույթ է դարձել հարսանիքն անել Շուշիում, որը 10 կիլոմետր հեռու է մայրաքաղաքից:

Շուշիում հյուրերի գալստյանն ուրախ են փոքրիկ խանութների տերերը: Նրանց կրպակները վկայում են, որ նույնիսկ այս կմախք-քաղաքում կարող է գոյություն ունենալ առևտուր՝ առաջին անհրաժեշտության ապրանքների:

«Շուշիի բնակիչները հիմնականում գնում են վերմիշել, շաքար, ձեթ և էժան օղի,- ասում է խանութում աշխատող 24-ամյա Լիանա Հարությունյանը (սակայն «գնել» բառն այստեղ տեղին չէ): - Հիմնականում պարտքով են վերցնում»: Դարակում երկու շիշ շամպայն կա: Դրանք այնքան վաղուց են այստեղ, որ Լիանան չի հիշում, թե որտեղից են հայտնվել:

«Երբեմն Ստեփանակերտից հարսանիքի եկածներն իրենց նման շռայլություններ են թույլ տալիս, եթե իհարկե մոռանում են հետները բերել: Սրանք Շուշիի բնակիչների համար չեն»:

Լիանան Շուշի է տեղափոխվել Մասիսից վեց տարի առաջ երկու դուստրերի հետ և ասում է, որ չէին կարող ապրել այստեղ, եթե չօգնեին ծնողները, որոնք Մասիսից ալյուր, կարտոֆիլ և այլ մթերք են ուղարկում:

«Այստեղ շատերն աշխատանք չունեն, իսկ ես ունեմ,- ասում է Լիանան: - Բայց երկու ամիս է չեմ ստանում իմ 15 հազար դրամ աշխատավարձը»: Նա ցույց է տալիս մի տետր, որտեղ գրանցում է «պարտքով վերցված» մթերքները: «Միայն այս տետրն է գնալով հաստանում: Այս ամիս մարդկանց պարտքը խանութին անցել է 100 հազարից»:

Պարտքով գնելն այստեղ ապրելակերպ է դարձել: Շատերն այլ ելք չունեն, որքան էլ դա նվաստացուցիչ լինի:

Ստելլա Հակոբյանը յոթ երեխա ունի և նպաստ է ստանում բազմազավակության համար. պետությունն այդ կերպ խրախուսում է բնակչության աճը Ղարաբաղում:

«Ամեն ամիս երեխաների նպաստը տալիս եմ խանութի տիրոջը,- ասում է Ստելլան, որը Շուշի է տեղափոխվել Հրազդանից: - Ամսվա ընթացքում մթերք ենք վերցնում խանութից, իսկ հետո երեխաներիս նպաստը ուղիղ տանում ենք խանութ: Այդպես ենք փակում պարտքերը»:

Ստելլան վերջերս բնակարան է ստացել՝ մեծ ընտանքի ունենալու ևս մեկ առավելություն: Ընտանիքը հիմա չորս սենյականոց բնակարան ունի, սակայն դրա միակ կահավորանքը մահճակալներն են:

«Աշխատանք չունենք,- ասում է Ստելլան: - Միակ լավ բանն այն է, որ ձմռանը կարող ենք շրջակա անտառներից ցախ հավաքել տունը տաքացնելու համար: Իսկ գարնանը հատապտուղ ենք հավաքում ու էժան վաճառում, որ մի քիչ փող վաստակենք»:

Տխուր զավեշտ է, որ պաշտոնական վիճակագրությամբ Շուշիում գործազրկությունը 5 տոկոս է: Ընդամենը 5 տոկոսն է գրանցվել որպես գործազուրկ, սակայն վիճակագրական վարչության աշխատակից Ծաղկուհի Աբրահամյանն ասում է, որ իրական թիվը 70-80 տոկոս է:

Շուշիի վերականգնման տեմպերը չեն կարող համեմատվել հարևան Ստեփանակերտի ցուցանիշների հետ: Եվ թեև աճում է «մեծ» (չորս և ավելի երեխա ունեցող) ընտանիքների թիվը՝ պետության կողմից իրականացվող ծրագրերի շնորհիվ, պաշտոնյաների հավաստմամբ, ծնելիությունն ընդհանուր առմամբ նվազել է:

«Երբ պատերազմ էր, կարծում էինք, թե հետո ամեն ինչ լավ կլինի,- ասում է պատերազմի մասնակից Կարինե Դանիելյանը: - Սակայն պարզվեց, որ ապագայում էլ դժվարություններ են լինելու: Ինչևէ, հույսը շարունակում է ապրել»:

Մշակույթը որպես ժամանց

Քաղաքի ղեկավարները համոզված են, որ Շուշիի ապագան երիտասարդներին քաղաքում պահելու և նրանց համար հեռանկար ապահովելու մեջ է:

Սբ. Ղազանչեցոց եկեղեցու զանգերն ամեն առավոտ ղողանջում են 33 անգամ

«Երիտասարդների մեծ մասը չի մտածում քաղաքից հեռանալու մասին, որովհետև այդպես մտածելու հնարավորություն չունի,- ասում է 22-ամյա Արմեն Պողոսյանը: - Նրանցից շատերի համար Շուշի
-Երևան «մարշրուտկայի» տոմսի արժեքը հավասար է իրենց մեկ ամսվա ծախսին: Բայց Շուշիում գերիշխող գործազրկությունը սպանում է մարդկանց, և հենց որ ինչ-որ մեկը բավական փող է հավաքում, հեռանում է քաղաքից»:

Բայց նույնիսկ նախկին Շուշիի իր փոքրացրած տարբերակով քաղաքը ցույց է տալիս նախկին կյանքի առկայծումները: «Նորմալ» կյանք ապահովելու միջոցներ են ձեռնարկվում՝ երիտասարդներին քաղաքում պահելու համար:

Իրականում Շուշիում առավել ակնհայտ է մշակութային կյանքի զարգացումը:

Կիսաքանդ ու լքված շենքերի այս քաղաքում կարելի է գտնել արվեստի ուսումնարան, դրամատիկական թատրոն, տիկնիկային թատրոն, երգչախումբ, երգիչների քառյակ, պարախումբ… Այս ցուցակը կարելի է շարունակել: Մի քանի տարի առաջ այստեղ նույնիսկ արվեստի փառատոն են նախաձեռնել:

Արսեն Խաչատրյանի անվան պետական հումանիտար քոլեջը Շուշիի և շրջակա գյուղերի միակ ուսումնական հաստատությունն է: Այստեղ դասավանդում են տարբեր արվեստներ ու արհեստներ՝ նկարչություն, գորգագործություն, դեկորատիվ արվեստ և այլն:

2003 թվականի մայիսին տեխնիկական ուսումնարաններից մեկը վերանվանվեց քոլեջի, ինչը նշան է, թեև փոքր, որ արևմուտքը թափանցում է մի քաղաք, որը, թվում է, մնացած աշխարհից չափազանց մեկուսացված է կամ, ավելի շուտ՝ չափազանց կապված է նախկին խորհրդային անցյալին:

Քոլեջը վերաբացվել է 1992 թվականին Շուշիի ազատագրումից հետո: Այսօր քոլեջն ունի 15-23 տարեկան 181 ուսանող:

Ձմեռային մի օր ուսանողները քոլեջի դահլիճում հավաքվել էին քննարկելու «Սեր, ամուսնություն, ընտանքի և օրենք» թեման: Բեմին դրված սեղանի շուրջը նստել էին դասախոսները, որպեսզի քննարկումները չափազանց բուռն ընթացք չստանան:

Կարճատև ներածականից հետո ուսանողները քննարկեցին տարբեր հարցեր՝ ապահարզան, երեխաների իրավունքներ, արդյոք սերը բավակա՞ն է ամուսնանալու համար՝ պատասխաններ ակնկալելով իրենց փորձառու դասախոսներից:

Տիկնիկային թատրոնը օգնում է պահպանելու Շուշիի մշակութային հին պատմությունը

Ինչպես հաճախ է պատահում փոքր քաղաքներում, Շուշիի երիտասարդների և նրանց դասախոսների հարաբերությունները պարզ և անկաշկանդ են: Հատուկ ծրագրի ավարտից հետո նրանք բոլորը հավաքվեցին երգելու, ասմունքելու, պարելու, ուտելու և խմելու, հետո նորից պարելու ու երգելու: Այս տեսարանը, որը չես գտնի, օրինակ, Երևանի բուհերում, պատկերացում է տալիս Շուշիի կյանքի մասին:

Նման միջոցառումները երևույթ են տեղի երիտասարդների համար: Նկատվում էր, որ այդ օրվան լավ են նախապատրաստվել, հատկապես աղջիկները, որոնք արել են ամեն ինչ գեղեցիկ տեսք ունենալու համար:

Շուշիում շատ չեն հնարավորությունները դպրոցի պատերից դուրս երիտասարդ սերնդի շփումների համար, և դրանք էլ սահմանափակված են ցերեկային ժամերով: Արևի մայր մտնելու հետ կյանքը տեղափոխվում է տուն՝ ընտանիքի գիրկը:

Շուշիի երիտասարդների առաջին գանգատն այն է, որ քաղաքում իրենց համար զբաղմունք չկա:

«Մարդկանց, հատկապես երիտասարդների մեջ չկա ուրախություն,- ասում է 19-ամյա Աննա Հովսեփյանը՝ բացատրելով, որ քանի որ Շուշիում զվարճալիքների մեծ ընտրություն չկա, երիտասարդներն իրենք պետք է ինչ-որ հետաքրքիր բան ստեղծեն:

Ի տարբերություն Ստեփանակերտի, Շուշիում չկան սրճարաններ, բարեր կամ դիսկոտեկներ: Սակայն եթե անգամ լինեին, «եթե որևէ աղջիկ գնա բար, բոլորը կսկսեն վատ խոսել նրա մասին»,- ասում է 19-ամյա Լուսինե Բադեյանը:

Ավարտելուց հետո հնարավորությունները քիչ են հատկապես աղջիկների համար. կամ նրանց բախտը բերում է և գործ են գտնում, կամ նստում են տանը, կամ էլ ամուսնանում են:

«Հիմնական պատճառը պատերազմն է,- ասում է 21-ամյա Էրիկ Նալբանդյանը՝ նկատի ունենալով երիտասարդների վիճակը: - Եթե ընտանիքն ապահովված է, նրանք անում են այն, ինչ երիտասարդները պետք է անեն:

Հնարավոր չէ պարզապես թրև գալ ընկերների հետ՝ իմանալով, որ կարելի էր այդ ընթացքում որևէ օգտակար բան անել ընտանիքի համար»,- ասում է Էրիկը:

Ամեն տարի քոլեջ է ընդունվում 60-70 ուսանող: Նրանք ավարտում են որպես նկարիչներ, այլ արվեստագետներ կամ որևէ արհեստ սովորած: Բայց հետո
վերադառնում են իրենց գյուղերը և ժամանակ են անցկացնում այլ բանով զբաղվելով, եթե ոչ նախասիրած, ապա գոնե օգտակար: Ղարաբաղի հեռավոր գյուղում նկարչությամբ ընտանիքիդ չես օգնի:

Երիտասարդներն ասում են, որ իրենց ապագան մշուշոտ է, և գանգատվում են, որ հարուստ մշակութային ավանդույթներ ունեցող իրենց քաղաքը չափազանց հաճախ են անտեսում:

«Ստեփանակերտը Ղարաբաղի ցուցադրական քաղաքն է,- ասում է 22-ամյա Դավիթ Ավագիմյանը, որը դասերից հետո գնում է տիկնիկային թատրոն: - Ինչ-որ պատճառներով գերադասում են ամեն ինչ կենտրոնացնել այնտեղ»:

Տիկնիկային թատրոնի երիտասարդներն ասում են, որ այն պաշտոնյաները, ովքեր խոստանում են վերածնել մշակութային կյանքը Շուշիում, կարծես չեն գիտակցում, որ միակ բանը, որ զարգանում է Շուշիում, մշակույթն է:

Իրականում Ղարաբաղի միակ երգչախումբը Շուշիից է (ինչպես և նախկին «Միսս Ղարաբաղը»):

2000 թվականին Շուշիի «Վարանդա» երգչախմբում երգող աղջիկները հիմնադրեցին հնգյակ, որն այժմ քառյակ է և կոչվում է «Նարե»: Նրանց անցել են Ղարաբաղում հանրաճանաչ դառնալու փշոտ ճանապարհը:

Վերականգնման ճանապարհը երկար է, բայց շարժվում են փոքր քայլերով

19-ամյա Կարինեն, 27-ամյա Ալինան, 23-ամյա Քրիստինեն և 22-ամյա Գայանեն մասնակցել են մի շարք ազգագրական և փոփ փառատոների Ստեփանակերտում և գրավել են առաջին տեղը: Աղջիկները հիմնականում երգում են ժողովրդական երգեր, սակայն ժամանակակից ոճով:

Սկզբում նրանք շրջում էին Ղարաբաղով և անվճար համերգներ էին տալիս, պարզապես ճանաչում գտնելու համար: Այսօր նրանց երբեմն վճարում են: 200 դոլարը (50 դոլար յուրաքանչյուրին) նրանք լավ գին են համարում: Սակայն միշտ այդքան չեն ստանում:

«Եթե լավ հովանավոր ունենանք, առաջ կգնանք,- ասում է Գայանեն: - Եթե ոչ՝ կմնանք այստեղ և մեր մասին ոչ մի տեղ, բացի Ղարաբաղից, չեն իմանա»:

Խոստումներ շատ են եղել, սակայն դրանցից ոչ մեկն առայժմ չի իրականացվել:

Ապագա՞: Գաղափար չունեն: Երազանքնե՞ր: Շատ: Օրինակ՝ Գայանեն երազում է գնալ Հունաստան, թեև չգիտե, թե ինչու:

«Ձեր կարծիքով` այստեղ կարելի՞ է ապրել,- հարցնում է նա մի եկվորի: - Երբ գնում եմ Երևան, չեմ ուզում վերադառնալ»:

22-ամյա Անուշ Դանիելյանն ասում է, որ երազում է Շուշիում ինտերնետ-սրճարան բացել, որպեսզի կապի երիտասարդներին միմյանց ու աշխարհին: «Միակ բանը, որ հիմա անում ենք, իրար տուն գնալն է, բայց դա էլ արդեն ձանձրացնում է:

Բոլորս էլ հետաքրքիր երազանքներ ունենք, բայց դրանք իրականացնելու համար հնարավորություններ են պետք: Իսկ եթե երազանքներն ու հնարավորությունները հանդիպեն միմյանց, Շուշին կդառնա մեր երազանքների քաղաքը»:


According to Agnes
 

  Inside
 

The Peace Process: Who wants what? And when?

Full story

 
 

An Interview with the President of the Republic of Nagorno Karabakh

Full story

 

An Interview with the Minister of Foreign Affairs of Karabakh

Full story

 

The Politics of Population: Re-settlement program attracts the dislocated and the opportunists to free life on the land

Full story

 

 


The Week in seven days

 
 


The Arts in seven days

 

  Photo of the week
  Click here to enlarge.
Click on the photo above to enlarge.
 
 
 
 

Sweet

Ten years since its last performance, the opera "Anush" returned to Yerevan stage this week. The 90-year old opera, based on Hovhaness Tumanyan's poem, was staged by Gegham Grigoryan and starred Anahit Mkitaryan in the lead role.

 

 





Copyright ArmeniaNow.com 2002-2024. All rights reserved.

The contents of this website cannot be copied, either wholly or partially, reproduced, transferred, loaded, published or distributed in any way without the prior written consent of ArmeniaNow.com.