ArmeniaNow.com - Independent Journalism From Today's Armenia
Special Edition
May 14, 2004



Ռուբեն Մանգասարյանը վերհիշում է հաղթանակը: Եվ արկղերը…

Իմ հայրը կյանքի վեց տարիներն անց է կացրել պատերազմներում՝ սկսելով խորհրդային-ֆիննական պատերազմով ու վերջացնելով Երկրորդ համաշխարհայինով: Այդ տարիներից չորսը նա անց է կացրել ֆաշիստական համակենտրոնացման ճամբարներում: Երբ ես փոքր էի, հաճախ էի խնդրում հորս պատմել պատերազմի մասին, բայց նա չէր պատմում:

Ես նկարահանել եմ Ղարաբաղյան պատերազմը սկզբից մինչև վերջ: 1989-ից մինչև 1994 թվականը կանոնավոր այցելում էի Ղարաբաղ, եղել եմ և՛ թիկունքում, և՛ ճակատում: Լուսանկարել եմ ինչպես մարտական գործողությունները, այնպես էլ առօրյա կյանքը: Տեսա պատերազմը և միայն այդ ժամանակ հասկացա հորս: Շատ դժվար է վերհիշել պատերազմը, ավելի ճիշտ՝ անհնար է մոռանալ այն: Անհնար է մոռանալ հաղթանակը և կորուստները, զոհված ընկերներին, արիությունն ու հայրենասիրությունը:

Շուշիի գրավումից հետո, 1992-ի մայիսին իմ ընկեր, լուսանկարիչ Աշոտ Մուրադյանի հետ օդանավով թռա Ղարաբաղ: Դա օդանավի վերջին թռիչքն էր, որ վերադարձավ Երևան: «Յակ-40» օդանավի բոլոր նստարանները հանել էին, դրանց փոխարեն հսկայական ռետինե տարա էր՝ բենզինով լցված: Սրահի վերջում արկերի արկղեր էին: Ստեփանակերտի օդակայանն ադրբեջանցիների հրետակոծման տակ էր: Մեր օդանավն աներևակայելի վայրընթացով սլացավ դեպի օդակայան, և մենք վայրէջք կատարեցինք: Անմիջապես հետևեցեին «Գրադի» պայթյունները, սակայն ադրբեջանցիները վրիպեցին: Մի քանի րոպեում օդանավը դատարկեցին, և այն վերջին անգամ թռավ Ստեփանակերտի օդակայանից: Մյուս օրն օդանավը խփվեց «Գրադի» արկով:

Շուշիում նկարելուց հետո, գնացինք Մարտունի: Այնտեղ հրամանատարը Մոնթեն էր: Այդ ուղղությամբ սպասում էին ադրբեջանցիների հարձակմանը: Մի քանի օր անցկացրինք խրամատներում՝ նարդի խաղալով ադրբեջանցիների հրետակոծման տակ: Բայց ադրբեջանցիների առաջխաղացում չկար: Մոնթեն ասում էր մեզ. «Եկել եք օդանավով, բայց Ղարաբաղից կգնաք մեքենայով»: Առավոտյան Մոնթեն ասաց. «Մերոնք վերցրել են Լիսագորը, անմիջապես գնացեք Լաչին, հնարավոր է, որ այսօր ճանապարհը բացվի»: Մեքենա կանգնեցնելով հասանք Ստեփանակերտ, հետո Շուշի, Լիսագոր, այնտեղ իմացանք, որ Լաչինում մարտեր են ընթանում: Շուտով Լաչինում էինք: Ղարաբաղը Հայաստանին միացնող ճանապարհը բաց էր: Մի քիչ նկարեցինք քաղաքում, հետո բարձրացանք զինվորական բեռնատարի թափքը և շարժվեցինք Գորիս: Մինչև Հայաստանի սահման հասնելը, ամբողջ ճանապարհին հրճվանքից բղավում էինք: Դա հաղթանակ էր: Դա Ղարաբաղի և Հայաստանի իրական «միացումն» էր, ինչի մասին վանկարկում էին հանրահավաքներին և երազում էին տարիներ շարունակ…

Ամենակատաղի մարտերին ականատես եղա 1994-ի հունվարին Մարտակերտում: Ամեն օր տասնյակ սպանվածներ ու վիրավորներ էին լինում: Նրանց տանում էին Չլդրան, որտեղ գյուղի կենտրոնում զինվորական հոսպիտալն էր, դիարանն ու դպրոցը: Դագաղներ սպանվածների համար պատրաստում էին «Գրադի» արկերի արկղերից: Դասամիջոցներին երեխաները դպրոցի վառարանի համար տաշեղ էին հավաքում դագաղի արհեստանոցից, մտնում էին հոսպիտալ, որտեղ կարելի էր մի կտոր բան ուտել ու խոսել վիրավորների հետ: Այնտեղ ես սկսեցի «Զինվորական արկղեր» լուսանկարների շարքը: Ղարաբաղի պատերազմի ժամանակ արկերի ու հրթիռների արկղերից սարքում էին տներ, պատուհաններ, պատեր, հատակ, բայց հիմնականում՝ դագաղներ: Դրա մեջ էր պատերազմի ողջ անհեթեթությունը. մարդիկ պատրաստում են զենք ու զինամթերք, որոնք մահ են բերում մարդկանց, իսկ սպանվածների դագաղների համար օգտագործվում են այդ արկերի արկղերը:

 
 



 


The Week in seven days

 
 


The Arts in seven days

 

  Photo of the week
  Click here to enlarge.
Click on the photo above to enlarge.
 
 
 
 

War no More

Veterans of war gathered May 9, Victory Day. The WWII day is also the day Armenians celebrate the "liberation" of Shushi, in Karabakh.

 

 



Copyright ArmeniaNow.com 2002-2024. All rights reserved.

The contents of this website cannot be copied, either wholly or partially, reproduced, transferred, loaded, published or distributed in any way without the prior written consent of ArmeniaNow.com.