Երևանից մոտ 30 կմ հեռավորության վրա գտնվող և 20 տարվա պատմություն ունեցող թունաքիմիկատների գերեզմանոցն առաջ է բերել գոյապահպանների մտահոգությունը, որոնք պնդում են, թե գերեզմանոցում թաղված ԴեԴեՏե-ն և այլ վնասակար քիմիկատներն սպառնում են տեղի բնակիչների առողջությանը:

1982 թվականին մոտ 500 տոննա ոչ պիտանի և արգելված թունաքիմիկատներ են թաղվել Արտաշատի շրջանի Բարձրաշեն գյուղի վերին մասում: Այսօր գերեզմանոցը հայտնվել է Էրեբունի համայնքի տարածքում:

500 տոննա թունավոր թափոն սողանքի գոտում

Ենթադրվում է, որ թունաքիմիկատները թաղվել են գերեզմանոցում այն բանից հետո, երբ խորհրդային իշխանությունները որոշում են ընդունել արգելել վնասակար նյութեր պարունակող թունաքիմիկատների կիրառումը: Փորվել է գերեզմանոց և գցվել է բետոնե հիմք: «Ցեմենտե գերեզմանոցը» բաժանվել է հատվածների` ըստ պահվելիք թունաքիմիկատների տարաների (արկղ, շիշ, թիթեղյա տուփ և այլն):

Անցյալ տարվա վերջում և այս տարվա մայիսին տարածքի յոթ վայրերից նմուշներ են վերցվել: Սանիտարական և համաճարակային հետազոտությունները չորս նմուշներում հայտնաբերել են վնասակար թունաքիմիկատներ, իսկ հողում թույների մակարդակն երկրորդ հետազոտության ժամանակ ավելի բարձր է եղել, քան առաջինի ժամանակ:

Գերեզմանոցի հարցի վրա ուշադրություն է հրավիրել «Հայ կանայք հանուն առողջության և առողջ շրջակա միջավայրի» ՀԿ-ն, որն այդ մասին առաջին անգամ իմացել է չորս տարի առաջ:

Կազմակերպության անդամները պնդում են, որ գերեզմանոցը վտանգ է ներկայացնում, քանի որ գտնվում է սողանքի գոտում:

Կանայք նամակներով դիմել են տարբեր պետական գերատեսչությունների` խնդրելով մաքրել գերեզմանոցը:

«Գերեզմանոցը կառուցել են հենց սողանքի վրա, այսինքն` փափուկ հող է, շարժվող գրունտներ,- ասում է ԳԱԱ երկրագիտության ինստիտուտի գեոէկոլոգիայի լաբորատորիայի վարիչ Ռուբեն Յադոյանը: - Վտանգն այն է, որ հենց այդ տարածքում սողանքն ակտիվ է»:

Մասնագետի հավաստմամբ` սողանքի լեզվակային մասում կան խոշոր ճաքեր, որոնք ապացուցում են, որ այն շարժվում է:

«Այդ թունաքիմիկատների տեսակները ջրում չեն լուծվում, այսինքն` նրանց շարժումը մեխանիկական շարժման հետ է կապված, որն ավելի վտանգավոր է,- ասում է Յադոյանը: - Տեղումների ժամանակ ջրերը հոսում են այդ ձորակով և իրենց հետ տանում թունաքիմիկատները»:

Առայժմ հետազոտություններ չեն անցկացվել` պարզելու համար, արդյոք մերձակա բնակավայրերի բնակչությունը չի՞ տուժել թունաքիմիկատներից: Կանանց ՀԿ-ում հուսով են դրամաշնորհ ստանալ նման հետազոտություն անցկացնելու համար:

Գերեզմանոցին ամենամոտ բնակավայրը 2,5 կմ հեռավորության վրա գտնվող Գեղադիր գյուղն է, բայց գերեզմանոցից 800 մ հեռավորության վրա ամառանոցներ կան:

«1982 թվականին պարտավոր էին իմանալ, որ այդ տարածքը սողանքային գոտի է, և այդ գոտում նման գերեզմանոց կառուցելը հանցագործություն է: Այդ տարածքից հոսում են գրունտային ջրեր, որոնցից սկիզբ է առնում Ջրվեժ գետը»,- ասում է Արտակարգ իրավիճակների վարչության (ԱԻՎ) տեխնածին աղետների կառավարման բաժնի պետ Լյուդվիգ Նազարյանը:

ՀԿ-ն բարձրաձայնել է թունաքիմիկատների գերեզմանոցի հետ կապված մտահոգությունները «Թույներից ազատ ապագա» ծրագրի շրջանակներում, որի իրականացումը հնարավոր է դարձել «Համաշխարհային ուսուցում» կազմակերպության դրամաշնորհի միջոցով: Յոթ ամսվա ընթացքում հետազոտություններ են անցկացվել տեղանքում` հողի նմուշներ վերցնելով ծրագրի սկզբում և ավարտին:

«Փորձանմուշները վերցրեցինք մինչև 2 մ խորությունից, տարբեր տեղերից, գերեզմանոցից մինչև 70 մետր հեռավորության վրա: Երկրորդ անգամ 50 մետր շառավղով ենք հետազոտել, որովհետև ավելի հեռու չկար, սակայն ավելացել էր թույների քանակը»,- ասում է ՀԿ-ի հիգիենայի մասնագետ Լիլիթ Սիմոնյանը:

Ըստ Սիմոնյանի` թունաքիմիկատները հողով ամառանոցներին չեն հասել, սակայն հնարավոր է այնտեղ հասնեն ջրերի միջոցով: Հետազոտությունների արդյունքում հայտնաբերվել են քլորօրգանական կայուն թունաքիմիկատներ` ԴեԴեՏե, հեքսաքլոր և այլն: Մասնագետների հավաստմամբ` դրանք կայուն են և կարող են հողում պահպանվել 40 տարուց ավելի:

Հայտնի է, որ ԴեԴեՏե-ի նման թունաքիմիկատների թափանցումը մարդու օրգանիզմ կարող է վնասել իմունային և նյարդային համակարգերին և վտանգավոր է հատկապես բազմացման օրգանների համար:

Յադոյանի հավաստմամբ` ՀԿ-ի հետազոտությունները վկայում են, որ մարդկանց առողջությանը սպառնացող վտանգից խուսափելու համար անհրաժեշտ է ձեռնարկել կանխարգելիչ միջոցներ:

«Նախևառաջ հարկավոր է հակասողանքային միջոցներ ձեռնարկել,- ասում է Յադոյանը: - Պետք է վերականգնել ժամանակին եղած ցանկապատը, ջրատար առուները, որոնք կհեռացնեն մակերևութային ջրերը: Ձորակը հեղեղատար է, անձրևների ծամանակ ջուրը կտանի: Առկա է էկոլոգիական աղետի վտանգ»:

Սակայն ԱԻՎ-ի մասնագետին այդ ամենը չի անհանգստացնում:

«Այն, որ գերեզմանոցը գոյություն ունի, փաստ է,- նշում է Նազարյանը,- այն, որ այնտեղ թաղված է 500 տ թունաքիմիկատ, և տեղանքն էլ սողանքային է, նույնպես փաստ է: Սակայն առայժմ խնդիր չկա, դա հեռանկարում երևացող բան է, կարող է լինել, կարող է և չլինել»:

Նա ասում է, որ ԱԻՎ-ը թափոնների հեռացման աշխատանքների փորձ չունի, և իրենք չգիտեն, թե ինչ միջոցներ պետք է ձեռնարկել: Չկան գերեզմանոցի նախագծային փաստաթղթերը, այդ պատճառով էլ ամեն ինչ սկսելու են զրոյից:

2004 թվականի ապրիլի 24-ին ՀՀ կառավարությունը որոշում է ընդունել Թունաքիմիկատների գերեզմանոցի անվտանգության ապահովման միջոցառումների ցանկը հաստատելու և 2004 թվականի պետբյուջեից գումար հատկացնելու մասին:

Որոշման համաձայն` 8,5 միլիոն դրամ է հատկացվել այդ աշխատանքների համար: Նախատեսվում է հայտարարել տեղանքը մաքրելու պատրաստակամություն հայտնած կազմակերպությունների մրցույթ:

Յադոյանն ասում է, որ այսօր հանրապետությունում 3500 սողանք կա, որոնցից ակտիվ ուսումնասիրվում է 300-ը:

«Կան շատ ավելի վտանգավոր սողանքներ, բայց այստեղ առկա է թունաքիմիկատների հարցը, և վտանգը կրկնապատկվել է,- ասում է Յադոյանը: - Սովորաբար կանխարգելումն ավելի էժան է նստում, քան հետևանքները վերացնելը, բայց մենք ավելի սովոր ենք երկրորդին»: