Այն բազմաթիվ խնդիրների շարքում, որոնք ձևավորում են Հարավային Կովկասի պետությունների փոխհարաբերությունները և առօրյան, կան նաև այնպիսիք, որոնք նվազ հրատապ թվալով հանդերձ` վճռորոշ դեր են խաղում այդ պետությունների զարգացման մեջ:

Այդպիսի հարցերից մեկը, որը գրեթե մեկ դար եղել է «ննջող» վիճակում, բայց կարևոր է երկու երկրների համար էլ, Վրաստանի և Հայաստանի միջև պաշտոնական սահմանի հարցն է:

Մոտ մեկ դար սահմանի հարցը չի լուծվում

Այն դրույթը, թե լավ պարիսպները ստեղծում են լավ հարևաններ, ներկայումս փորձության է ենթարկվում բարեկամ պետություններում, որոնց միջև ընկած 206 կիլոմետրի վրա ոչ մի տեղ սահմանազատում արված չէ:

1995 թվականից սկսած երկու երկրների պաշտոնատարները քիչ թե շատ զբաղվել են այդ հարցով, սակայն առանց որևէ էական արդյունքի:

Թեև տեսական սահմանագծերը ցայսօր հիմնականում բավական են եղել, ժամանակ առ ժամանակ ծագում են բանավեճեր, որոնցից վերջինն սկսել է Թբիլիսիի համալսարանի մի պատմաբան:

«Վերջին 14 տարիների ընթացքում հայկական կողմը Ախկերպի գյուղի շրջանում սահմանը 10 կիլոմետր տեղափոխել է դեպի Վրաստանի տարածքի խորքը,- պնդում է Բերդո Գոիշվիլին: - Վրաստանի կառավարությունը, անշուշտ, պետք է հնարավորինս արագ կատարի իր սահմանների դելիմիտացիան և սահմանազատումը` ելնելով իր ժողովրդի շահերից և միջազգային իրավունքի նորմերից»:

Ախկերպի գյուղը գտնվում է Վրաստանի Մառնեուլի շրջանում, բնակեցված է հայերով և հարուստ քաղաքական պատմություն ունի: Ռուսական կայսրության օրոք այն մտնում էր Թիֆլիսի նահանգի Բորչալու գավառի մեջ: Այդ գավառի մեջ էին մտնում նաև ժամանակակից Հայաստանի Լոռու և Տավուշի մարզերի որոշ տարածքներ:

«Կայսրության տարածքային և վարչական բաժանումը, հատկապես Կովկասում, գործնականորեն հաշվի չէր առնում ազգագրական և պատմական գործոնները և կատարվում էր Ռուսաստանի կողմից այս կամ այն տարածաշրջանի բռնակցմանը զուգընթաց»,- ասում է պատմաբան Գարեգին Գաբրիելյանը:

Ախկերպի գյուղի անվանումը նշվում է 1918 թվականի ռազմական զեկուցագրերում որպես հայկական և թուրքական զորքերի միջև կատաղի մարտերի վայր: Այդ ժամանակահատվածում Կովկասում գոյություն ուներ երեք անկախ պետություն` Հայաստանը, Վրաստանը և Ադրբեջանը, որոնք նույնպես չկարողացան ավարտել իրենց սահմանների դելիմիտացիայի և սահմանազատման գործընթացները:

Հայաստանի առաջին Հանրապետության վերջին վարչապետ Սիմոն Վրացյանը, որը եղել է Թիֆլիսի քաղաքապետարանի անդամ, վերհիշում է. «1918 թվականի նոյեմբերի 20-ին Վրաստանի արտաքին գործոց նախարարության լիազոր ներկայացուցիչ Ս. Մդիվանին ժամանեց անկախ Հայաստանի մայրաքաղաք, որպեսզի ստանա Հայաստանի իշխանությունների համաձայնությունը դելիմիտացիայի ենթարկելու հայ-վրացական սահմանը: Նոյեմբերի 29-ին նա գրավոր վերջնագիր ուղարկեց Երևան` պահանջելով սահմանագիծն անցկացնել Ալեքսանդրապոլից (այժմ` Գյումրի) քիչ հյուսիս` Վրաստանի կազմի մեջ մտցնելով Ախալքալաքի և Բորչալուի գավառները: Հայաստանը մերժեց այդ վերջնագիրը»:

Հարցի լուծումը բաց մնաց երկու երկրների խորհրդայնացումով, և դրանից հետո այն առանձնակի մտահոգությունների տեղիք չէր տալիս:

«Այն օրերին սահմանների դելիմիտացիայի ցավոտ գործընթացն ընդհատվեց բոլշևիկյան ինտերվենցիայով, իսկ բոլշևիկների ազգային քաղաքականությունն աչքի չէր ընկնում առանձնակի մանրակրկիտությամբ նոր քաղաքական սահմաններ գծելիս,- ասում է Գաբրիելյանը: - Կովկասի քարտեզը խմբագրել է անձամբ խորհրդային բռնապետ Իոսիֆ Ստալինը, և այդ քարտեզի վրա Հայաստանին հատկացված էր գրեթե երեք անգամ փոքր տարածք, քան Ադրբեջանին, և ավելի քան երկու անգամ փոքր տարածք, քան Վրաստանին:

1927 թվականին Ախկերպի գյուղը մտցվեց Վրաստանի կազմի մեջ: Այն, ինչ կատարվում է այժմ, նախախորհրդային զարգացումների տրամաբանական շարունակությունն է և արտացոլում է հայ-վրացական հարաբերությունների 1918-1920 թվականների մակարդակը»:

Սահմանների հարցի քննարկումներն աշխուժացան Վրաստանում Միխայիլ Սաակաշվիլու իշխանության գալու հետ և ընկալվում են նրա կողմից հռչակված ազգային քաղաքականության ենթատեքստում:

Թբիլիսիում անգլերեն հրատարակվող «Ջորջիան թայմզ» թերթը վերջերս իր խմբագրականում անդրադաձել է այս հարցին:

«Չնայած այսօր Հայաստանը մեր բարեկամն է, սակայն այն զավթել և սեփականացրել է պատմական Վրաստանի Լոռի-Տաշիրի երկրամասը (ներկայիս Ստեփանավանի շրջանը), Գուգարաց շրջանը (Իջևան, Ալավերդի, Նոյեմբերյան), Քվեմո-Քարթլիի մի մասը` ընդհանուր առմամբ 3812 քառակուսի կիլոմետր վրացական տարածք»:

Իսկ հայտնի վրացի հետազոտող և «Վրաստանի սահմանները» աշխատության հեղինակ Ալեքսանդր Մանվելաշվիլին վերջերս հանդես է եկել հայտարարությամբ, թե Վրաստանին հարկավոր է ամրագայել «մեր երկրի իրական սահմանները, որոնք հարավում հասնում են մինչև Գյումրի»:

Պաշտոնական Երևանն առայժմ չի պատասխանում վրաց մտավորականության վերնախավի ելույթներին, որոնք ավելի են հաճախացել և ամեն շաբաթ հրատարակվում են Թբիլիսիի ազդեցիկ պարբերականներում:

Անցյալ ամռանը Հայաստանի և Վրաստանի նախագահները` Ռոբերտ Քոչարյանը և Էդուարդ Շևարդնաձեն, բանակցեցին սահմանային հարցերի շուրջ և խոստացան, որ «մի քանի ամսվա ընթացքում» հարցը լուծում կստանա:

1995 թվականին Վրաստանի և Հայաստանի երկկողմ համաձայնությամբ Ստեփանավանում ստեղծվեց սահմանազատման և դելիմիտացիայի հանձնաժողով:

Չնայած սահմանի հարցը նոր բանավեճի տեղիք է տվել, հանձնաժողովը 2004 թվականին հանդիպում չի անցկացրել: Հայաստանի արտգործնախարարության հատուկ հանձնարարությունների գծով դեսպան Լևոն Խաչատրյանի հավաստմամբ` հայ-վրացական հանձնաժողովը հանդիպում կգումարի «ամենամոտ ապագայում հայ նոր համանախագահի նշանակումից հետո»: