Տարեց կինն սկսեց լռիկ արտասվել, երբ օդանավի անիվները դիպան գետնին:

Անձայն, ներանձնական արցունքները, ուրիշների համար չնախատեսված, հոսում էին նրա աչքերից, որոնք հաճախակի դուրս էին նայում «Զվարթնոց» օդանավակայանի կեսգիշերային խավար ժամանող օդանավի պատուհանից:

Կողքին նստած դուստրը, նույնպես լարված հայացքով պատուհանից դուրս նայելով, քնքշանքով շոյեց մոր ձեռքը: Թռիչքի սկզբում, մոտ հինգ ժամ առաջ, նա խնդրեց ինձ զիջել պատուհանի մոտ իմ տեղը, և այս մի քանի վայրկյանի ընթացքում, մինչև մեր օդանավի կանգնելը, պարզ դարձավ, թե ինչու:

Չգիտեմ, թե այս երկու կանայք որքան ժամանակ չէին եղել իրենց հայրենիքում, բայց նրանք հաստատ հաշվել էին վերադարձի այս պահին մնացած ամեն մի օրը: Փլուզման ժամանակ Հայաստանում մռայլ ու մշուշոտ խառնաշփոթ էր, այժմ այն ամուր ու հաստատուն էր նրանց ոտքի տակ` ապացույց, որ իրենք վերջապես տուն են դարձել:

Նրանց համար, ովքեր պարբերաբար Հայաստան ելումուտ են անում, հեշտ է մոռանալ այն դրամաների խորությունը, որ ամեն թռիչքի ընթացքում որոշ ուղևորներ ապրում են իրենց հոգում: Նրանց համար դա շատ ավելին է, քան բիզնեսը կամ զբոսաշրջությունը: Դա նախկին կյանքին վերադառնալու քաղցրությունն է, իրականություն դարձած վերհուշը:

Մինչ այս մարդիկ ձուլվում են ժամանման սրահում խմբված հարազատների գրկում, ամեն գիշեր թռիչքների սրահում տեղի են ունենում հակառակ դրամաներ: Հայաստանից հեռացողների հոսքը, որն արդեն առաջվա հեղեղը չէ, շարունակում է կայուն մնալ և պայմանավորված է տնտեսական պատճառներով կամ ավելի լավ ապագայի հույսերով:

Այս երևույթների արդյունքը տեսանելի է առօրյա կյանքում. Երևանի կենտրոնը նվաճած սրճարաններն ու, ընդհանրապես, սպառողական մշակույթը իրենց բարգավաճմամբ մասամբ պարտական են նաև դրամական ներհոսքին Հայաստան: Արտասահմանում գտնվող հայերի` իրենց հարազատներին ուղարկած գումարները, Կենտրոնական բանկի հաշվարկներով, կազմում են ամսական մոտ 50 մլն դոլար:

Դոլարի ներհոսքը Հայաստան օգնել է դրամին 10 տոկոսով բարձրացնելու իր փոխարժեքը դոլարի նկատմամբ` հեշտացնելով այստեղ աշխատանք ունեցողների կյանքը: Անշարժ գույքի գները նույնպես կտրուկ աճում են, ինչը մեծապես պայմանավորված է հիմնականում Ռուսաստանում աշխատող հայերի ֆինանսական միջոցների ներհոսքով:

Վերջին տասնամյակում գոյատևման պայքարն իր հետքն է թողել նաև այլ առումներով: Աճել է ծայրահեղ անհատապաշտությունը` «ամեն մեկն իր համար» տարիների արգասիքը, որն անձնական բարիքը կամ հավակնությունները համարում է միակ օրինական խթանները:

Քսանից ավելի հայ երիտասարդներ` լավ կրթություն ստացած, խելոք ու գործունյա, այս շաբաթ ճաշի սեղանի շուրջ տեղի ունեցած զրույցի ընթացքում ասացին, որ ամենակարևորը սեփական բիզնեսն ու առաջխաղացումն են:

Նրանցից մեկն աշխատել էր կառավարական գերատեսչությունում, մեկ ուրիշը դիվանագիտական ասպարեզ մտնելու հավակնություններ ուներ: Նրանք ցինիկորեն էին տրամադրված հասարակական ծառայության կամ ավելի մեծ սոցիալական բարիքներ ստեղծելու նկատմամբ, քանի որ կառավարությունում իրենց բոլոր ծանոթներն ունեին սեփական գործը և նրանց միայն հետաքրքրում էր, թե պաշտոնն ինչով կարող է օգտակար լինել իրենց գործին:

Երրորդ քսանն անց աղջիկը, որն ակտիվորեն ներգրավված է տեղական իշխանությունների գործունեությանը, ասում է ինձ, որ ձգտում է մի օր դառնալ իր քաղաքի քաղաքապետը: Նա խելոք է, արևմտյան կրթություն ստացած, ազնիվ ու հնարամիտ` այն ամենը, ինչ ուզում ես ավելի շատ տեսնել Հայաստանի հասարակական կյանքում:

Մյուս երկուսի նման նա նույնպես կարծում է, որ ներկա իշխանավորներին հետաքրքրում է միայն անձնական շահը: Եվ դա ստիպում է նրան կասկածել,թե երբևէ կկարողանա մարտահրավեր նետել համակարգին, ու նաև մտածել` արժե՞ արդյոք:

Ես հուսով եմ, որ նա կվճռի, որ արժե: Հույս ունեմ, որ մյուս երկուսը ցինիկ դառնալու փոխարեն կզայրանան իրենց երկրում տիրող պայմանների վրա և կվճռեն այդպիսին չդառնալ:

Եվ այդժամ Հայաստանից արտագաղթի հոսքը տեղը կզիջի ներհոսքին, որին կխառնվեն «Զվարթնոց» օդանավակայան ժամանող գիշերային ավելի մեծաթիվ ուղևորների արցունքների բարալիկ շիթերը: