Գեղաքար գյուղը աշխարհի հետ կապվում է, երբ հալվում է ձյունը։

Գեղաքարը կապվում է աշխարհի հետ, երբ ձյունը հալչում է

Աշխարհի հետ միակ կապը գրեթե անանցանելի ճանապարհն է, և երբ բնությունը փակում է այն,
Երևանից մոտ 120 կմ դեպի հյուսիս-արևելք ընկած Գեղաքարը ձմեռվա քուն է մտնում։

Մինչև 1989 թվականը գյուղը, որի նախկին անվանումը Ենիքենդ էր, ադրբեջանաբնակ էր և տարածքի ամենահարուստ անասնապահական բնակավայրերից մեկը։ Սակայն գյուղի բնակչության կազմը և գործունեության բնույթը փոխվեցին շատ այլ բաների նման, երբ սկսվեց հայ-ադրբեջանական հակամարտությունը:

Այսօր Գեղաքարը, Սևանի ավազանի շատ այլ գյուղերի նման, բնակեցված է Ադրբեջանից եկած փախստականներով:

Ռուբեն Կարապետյանը 25 տարեկան է: 1990 թվականին, երբ նա 11 տարեկան էր, նրա ընտանիքը փախավ Բաքվից (որտեղ ապրելը հայերի համար դարձել էր անհնար) ու դարձավ գյուղաբնակ: Փախստականներ եկան նաև Կիրովաբադից, և նախկին ադրբեջանաբնակ գյուղը տուն դարձավ նրանց համար:

«Էս գեղը քարտեզի մեջ ո՞նց ա ընկել, զարմանալու բան ա»,- ասում է Ռուբենը:

Տասը տարի առաջ գյուղում եղել է հեռախոսագիծ։ Բնակիչները հիշում են, որ Վարդենիսից եկավ ինչ-որ մեկը, հեռախոսագծերն ու սյուները կտրեց տարավ՝ հայտարարելով, թե ոչ ոք չի կարող բողոքել իր դեմ։ Փախստականները, որոնք որևէ թիկունք չունեին, չեն կարողացել փրկել հեռախոսագծերը։

«Էն ժամանակ խաբեցին,- ասում է կիրովաբադցի փախստական Ռոման Կարապետյանը,- ասին՝ գյուղը կզարգացնենք, գազ կքաշենք, ու լցրին «Իկարուս» բերին»:

Այստեղի կյանքը շատ տարբեր է Կիրովաբադի ու Բաքվի կյանքից:

Բնակիչներն ապրում են հիմնականում կարտոֆիլ ու ցորեն մշակելով, ինչին շատ խանգարում է այն, որ գյուղը չունի ոռոգման համակարգ։ Բնակիչներն ասում են, թե վարելահողերը չեն կարող մշակել, քանի որ տեխնիկա չկա, եթե լինի էլ՝ վառելիք չեն կարող գնել:

Գյուղում բնակվում է 13 ընտանիք, մոտ 50 մարդ, սակայն գրանցվածները երեք անգամ ավելի են՝ 150 հոգի։ Պաշտոնական բնակչության երկու-երրորդն իրականում բնակվում է յոթ կիլոմետր հեռու՝ Լուսակունք գյուղում: Նրանք գալիս են գյուղ միայն անասուններին արոտավայր բերելու և գյուղապետ ընտրելու ժամանակ։ Գյուղապետը նույնպես Լուսակունքից է և հազվադեպ է այցելում իր ընտրողներին (ընդհանրապես շրջանի փախստականներով բնակեցված գրեթե բոլոր գյուղերի գյուղապետերը տեղացիներ են)։

Գյուղում ամենաաղքատը Բաքվից փախստական Բորիս և Իրինա Կուլիկյաններն են: Նրանք յոթ երեխա ունեն:

«35 տարի քաղաքում ենք ապրել, ի՞նչ անենք, էս ա, էլ էթալու տեղ չունենք»,- ասում է Բորիսը, որ ծանր հիվանդ է ու ֆիզիկական աշխատանք այլևս չի կարողանում անել։ Մեծ որդին, որ տան հիմնական աշխատողն էր, զորակոչվել է:

«Ամառը մի կերպ յոլա գնում ենք, բայց ձմեռը շատ ա վատ։ Հազիվ 500-600 կիլո կարտոլ ենք ծախում, փետ առնում։ Ուժս էլ չի պատում մշակեմ։ Էն էլ սելավը էկավ, կարտոլի հորերը տարավ (նկատի ունի մարտի սկզբի հեղեղումը և փոթորիկը, որ շրջանին մեծ վնաս հասցրեց։ Գեղաքարում փոթորիկը շատ տների կտուրներ քանդեց)։

Ընդհանրապես Գեղաքարը հարուստ պաշարներ ունի՝ ընդարձակ արոտավայրեր, վարելահողեր ու քարհանք։ Սակայն գյուղացիների պնդմամբ դրանցից իրենք չեն օգտվում. քարհանքը պատկանում է վարդենիսցի մի գործարարի, և այնտեղ աշխատում են միայն վարդենիսցիներ, վարելահողերի մեծ մասն էլ տրված է վարձակալության։

«Ամբողջ խոտհարքներն էլ գյուղապետինն են, նա մենակ իրա գրպանի մասին ա մտածում»,- ասում է գյուղացիներից մեկը։ «ԱրմենիաՆաուի» թղթակցին չհաջողվեց հանդիպել գյուղապետի հետ, քանի որ նա ոչ Գեղաքարում էր, ոչ էլ մշտական բնակատեղում՝ Լուսակունքում։

Գյուղում կա բուժկետ, բայց այն մշտապես փակ է։ Բուժքույրը Լուսակունքից է և, ըստ գյուղացիների, երկու ամիսը մեկ է հայտնվում գյուղում:

Բաքվից փախստական 62-ամյա Էմմա Ծատուրյանն է գյուղի «շտապ օգնությունը», որ խնամում է հիվանդներին, ներարկումներ անում, ծնունդներ ընդունում (1992 թվականից 11 ծնունդ է ընդունել)։ Սակայն ծառայությունների դիմաց պետությունից աշխատավարձ չի ստանում, բնակիչներից էլ ոչինչ չի վերցնում, նույնիսկ փոքր նվեր. ձեռքը չի գնում։

«Բաքվում մանկաբարձ էի աշխատում,- ասում է Էմման։ - Որ փախչում էինք, չկարողացա վերցնել բժշկական տեխնիկումի դիպլոմս։ Գյուղապետը չթողեց, որ բուժքույր աշխատեմ, ասեց՝ դիպլոմ չունես (բուժքույր նշանակում է շրջանի բուժմիավորումը, սակայն գյուղապետը կարող է իր թեկնածուին առաջադրել)»:

Գյուղում ընդամենը մի մեքենա կա, այն էլ շատ հին, հազիվ է շարժվում։ Երբ ծանր հիվանդ է լինում, այդ մեքենայով են հասցնում քաղաք, իսկ եթե մեքենան չի աշխատում, կամ բենզին չկա, կամ էլ ձյունը փակում է ճանապարհը, ձիով են հիվանդին իջեցնում։ Ռոմանը հիշում է, որ երբ իր աղջիկը ծանր հիվանդ է եղել, սահնակով է քաղաք տարել։

Իսկ եթե հիվանդը չի կարող տեղաշարժվել, նա կմնա գյուղում ճակատագրի ողորմությանը, քանի որ անհնար է շտապ օգնություն կանչել։ Այս ձմեռ մեկն այդպես մահացել է։

Գեղաքարում դրական փոփոխություն առանձնապես չկա: Միակ առաջընթացը դպրոցի շենքն է, որ կառուցվել է սփյուռքահայ բարերարների միջոցներով։ Ութամյա դպրոցում սովորում է 12 աշակերտ։ Ութերորդ դասարանից հետո ուսումը շարունակել ցանկացողները պետք է գնան Լուսակունքի դպրոց։ Սակայն քչերը կդիմեն նման քայլի, քանի որ պետք է ամայի ճանապարհով օրական 14 կիլոմետր քայլել: Ռոմանն ասում է, որ իր աղջիկը գերազանցիկ է, սակայն ութերորդ դասարանից հետո էլ չի շարունակի ուսումը։

Մեկ ամիս առաջ սկսել է մինչև Վարդենիս երկու շաբաթը մեկ ավտոբուս աշխատել, սակայն հայտնի չէ, թե որքան կաշխատի այդ երթուղին։

«Էն ժամանակ (երբ փախստականները նոր էին վերաբնակվել) գոնե խանութ կար,- ասում է Ռոման Կարապետյանը։ - Հիմա գնա մեռի, ոչ ոք չի իմանա։ Ձեռս-ոտս տեղը, ամեն ինչ ձեռիցս գալիս ա, ամեն մասնագիտություն ունենք, բայց պարապ նստած ենք։ Հազիվ մի երկու ոչխար, կով ենք պահում, որ յոլա գնանք: Էսի շնո՞րհք ա, քաղաքացիներին բերել լցրել են էս սարերը»։