Քաղաքական լարվածությունը Երևանում շեղել է հասարակության ուշադրությունը հայկական բանակի լեյտենանտ Գուրգեն Մարգարյանի սպանության Հունգարիայում կայանալիք դատավարությունից:

Երևանում վառ են պահում սպանված սպայի հիշատակը

Մարգարյանը սպանվել է փետրվարի 19-ին Բուդապեշտում, ուր մեկնել էր ՆԱՏՕ-ի «Համագործակցություն հանուն խաղաղության» ծրագրի անգլերենի դասընթացներին մասնակցելու համար: Սպանության մեջ ամբաստանվում է ադրբեջանական բանակի սպա Ռամիլ Սաֆարովը:

Հայերը ցնցված էին Մարգարյանի վայրագ սպանության լուրից: Նրանց նաև զայրացրին Բաքվի մեկնաբանությունները, որոնք Սաֆարովին ազգային հերոս էին դարձնում:

Ադրբեջանում ստեղծվել են Սաֆարովի պաշտպանության հիմնադրամներ, նրան կանոնավորապես այցելում են նրա ճակատագրով անհանգստացած համերկրացիները: Գործի հետաքննության վրա փորձում են ազդել ադրբեջանցի քաղաքական և հասարակական գործիչներ, փաստաբաններ, երկրի օմբուդսմենը: Սաֆարովի ընտանիքը դրամական օգնություն է ստանում հատուկ այդ նպատակի համար ստեղծված «Ռամիլ Սաֆարովի հիմնադրամից»:

Մինչդեռ Մարգարյանի ընտանիքը գրեթե մոռացության է մատնված:

Օմբուդսմեն Էլմիրա Սուլեյմանովան նամակ է հղել հունգարացի պաշտոնատար անձանց` «հիշեցնելով», որ Սաֆարովը հայկական ագրեսիայի զոհ է: Իրավապաշտպան ակտիվիստներից մեկը նամակին կցել է փաստաթուղթ «Խոջալուում հայ հրեշների գործած վայրագությունների» մասին:

Պետք չէ առանձնակի խորաթափանցություն եզրակացնելու, որ Ադրբեջանի ձեռնարկած միջոցներն ուղղված են լինելու Բուդապեշտում բարենպաստ արդյունքի հասնելուն: Եվ ոչ էլ որևէ կասկածի տեղիք է տալիս, որ մեր արևելյան հարևանները ձգտելու են հասնել այնպիսի դատավճռի, որը, ըստ էության, մեղադրելու է Հայաստանին` արդարացնելով Սաֆարովին որպես զոհի, որը վրեժխնդիր է եղել իր ընտանիքի մահվան համար:

Պարզապես Բուդապեշտում կա մարդասպան, վկաներ, հանցագործության գործիք, իսկ երևանյան մի գերեզմանում՝ մի զոհ: Սակայն այն, ինչ առանց գործը հեշտացնող այս հանգամանքների կարող էր լինել շարքային դատավարություն, խոստանում է վերաճել արտասովոր մի ներկայացման, որտեղ քննվելու են երկու հանրապետությունների հարաբերությունները:

Այն հանգամանքը, որ սպանությունը տեղի է ունեցել ՆԱՏՕ-ի անմիջական սահմանների մերձակայքում և ոչ «խաղաղության», ու ոչ էլ «համագործակցության» օրինակ է ծառայել, հավատ չի ներշնչում հայ-ադրբեջանական համագործակցության նկատմամբ գալիք համատեղ գործողություններում, մասնավորապես` սեպտեմբերին Ադրբեջանում կայանալիք զորավարժություններում:

Տրամաբանական է ենթադրել, որ ՆԱՏՕ-ն կարող էր տուժածի կողմն անցնել այս թշնամական դիմակայությունում, որը ոչ միայն սրեց հայ-ադրբեջանական ատելությունը, այլև վարկաբեկեց ՆԱՏՕ-ին:

Սակայն առայժմ նման կողմնապահության վկայություն չկա, ակնհայտ է միայն Ադրբեջանի շահագրգռությունը: Քիչ բան է հայտնի նաև, թե ինչպես է հայկական կողմը պաշտպանելու իր քաղաքացու շահերը և իր պատիվը:

Հայտնի է միայն, որ Մարգարյանի շահերը պաշտպանելու է երևանցի փաստաբան Նազելի Վարդանյանը: Իսկ Վարդանյանի մասին հայտնի է միայն, որ նա մասնագիտացել է շրջակա միջավայրի օրենսդրության բնագավառում:

Արդար չէր լինի դատել փաստաբանի մասնագիտական հմտության մասին, քանի դեռ նա հնարավորություն չի ունեցել ապացուցելու այն: Սակայն բնավ անարդար չէ, որ դատավարությանը տեղյակ մտահոգ քաղաքացիները հարց են բարձրացնում, թե ինչու է նման առաջադրանքը հանձնարարվել այսպիսի մասնագիտացում ունեցող փաստաբանի:

Այն լրագրողներին, ովքեր ցանկանում են պատմել հասարակությանն այս կնոջ մասին, սաստում են` ասես նրա բուն անձը պետական գաղտնիք է: Վարդանյանն ինքը մեզ խորհուրդ տվեց դիմել հինգ փաստաբաններից կազմված հանձնաժողովին, որն այս գործում համագործակցելու է նրա հետ: Հանձնաժողովից տեղեկություն ստանալու մեր փորձերը թեև անհաջող չէին, սակայն պատասխանները խուսափողական բնույթ էին կրում:

Փաստաբանի տոհմաբանությունը պարզելու կարիք չէր լինի, եթե սա լիներ պարզապես մի քաղաքացու գործ ընդդեմ մեկ այլ քաղաքացու: Սակայն ակնհայտ է, որ այդպես չէ:

Փորձության է դրված հանրապետության հեղինակությունը, դատական ճարտասանությունը դիտվում է որպես պետության արտաքին քաղաքականության դրսևորում: Մի՞թե այդ դեպքում Հայաստանի ժողովուրդն արժանի չէ իմանալու, որ իր ներկայացուցիչը վաստակել է այդ վստահությունը:

Ինչո՞ւ է Հայաստանի փաստաբանների միջազգային միությունը շրջակա միջավայրի մասնագետ փաստաբանի նշանակել մի գործում, որը կարող է բացառիկ հետևանքներ ունենալ: Եվ, ինչն ավելի կարևոր է, ինչո՞ւ է պետությունն անտարբերությամբ արձագանքել այդ նշանակմանը: Գաղտնապահությունը, որպես կանոն, հատուկ է հետաքննության փուլին: Իսկ պաշտպանության գաղտնապահությունը նոր բան է Հայաստանի համար:

Պատասխանելով այն հարցին, թե արդյոք Հայաստանը (էլ չխոսենք զոհի շահերի մասին) պատշաճ մակարդակով է ներկայացված պետության նշանակած փաստաբանով՝ Հայաստանի օմբուդսմեն Լարիսա Ալավերդյանն ասաց.

«Գալիք դատական մարտերը չափազանց շատ կլինեն մեկ փաստաբանի համար, որքան էլ նա տաղանդավոր ու խելոք լինի: Ես կարծում եմ, որ պետք է լինեին առնվազն երկու փաստաբան և Ղարաբաղի խնդրի հարցով մեկ փորձագետ, քանի որ պարզ է, որ ադրբեջանական կողմը պատրաստվում է օգտագործել այս դատավարությունը Հայաստանի և Ղարաբաղի դեմ հրապարակային դատ կազմակերպելու համար: Բացի այդ, որքան ես գիտեմ, Նազելի Վարդանյանը բավականաչափ փորձ չունի քրեական գործեր, մանավանդ քաղաքականությամբ և միջպետական հարաբերություններով «ծանրաբեռնված» հանցագործությունների գործեր վարելու առումով»:

Ալավերդյանի կարծիքով անընդունելի է, որ երկրորդ մեղադրանքը Սաֆարովի դեմ՝ մահափորձ մեկ այլ հայ սպայի՝ Հայկ Մակուչյանի նկատմամբ, ամբողջությամբ անտեսվել է: Օմբուդսմենն այն կարծիքին է, որ հայ սպաների դեմ հանցագործությունը կանխամտածված էր և ուներ հեռուն գնացող քաղաքական նպատակներ:

«Գալիք դատավարությունում հայկական կողմի պատշաճ ներկայացուցչության ապահովումը կառավարության պատասխանատվությունն ու պարտքն է»,- ասում է Ալավերդյանը:

Այդ դեպքում ինչո՞ւ վստահել այդ գործը մի փաստաբանի, որը հարգանք է վայելում որպես «էկո-իրավաբան», սակայն անփորձ է քրեական դատավարության բնագավառում:

Անցյալ տարվա հոկտեմբերին Վարդանյանը մասնակցել է Հունգարիայում անցկացված բնապաշտպանական կոնֆերանսին: Հնարավո՞ր է, արդյոք, որ պետությունն ընտրել է նրան որպես Մարգարյանի և Հայաստանի շահերի ներկայացուցիչ, միայն այն պատճառով, որ նրա անձնագրում հունգարական կնիք կա:

Իհարկե, սա անհեթեթություն է թվում: Սակայն տեղեկությունների բացակայության պայմաններում մեզ մնում է միայն ենթադրություններ անել:

Ինչ խոսք, բուդապեշտյան դատավարությունում «միջավայրը» կարևոր դեր կխաղա: Եվ դա, հավանաբար, կլինի միջավայր հագեցած փոխադարձ հարձակումներով ու մեղադրանքներով: Այդուհանդերձ, մենք հուսով ենք, որ հայ իրավաբանին Բուդապեշտ են ուղարկել ոչ շրջակա միջավայրի օրենսդրության իմացության համար, այլ որովհետև նա իսկապես մի ինչ-որ գաղտնի զենք է և կարդարացնի այդ ամբողջ գաղտնապահությունը:

Քանի որ պարզ է՝ մեր հարևանները ջանք ու միջոց չեն խնայում, պատրաստվելով Բուդապեշտի դատավարությանը: Ադրբեջանցիների համաշխարհային կոնգրեսը պատրաստակամություն է հայտնել վարձելու Եվրոպայի լավագույն փաստաբանին «ազգային հերոսի» պաշտպանության համար: Տխրահռչակ ադրբեջանցի գործարար Ֆիզուլի Մամեդովը (Ալ Կապոնե մականունով) առաջարկել է ֆինանսավորել պաշտպանության բոլոր գործողությունները: Միևնույն ժամանակ, Ադրբեջանը հունգարացիներին է հրամցնում Ղարաբաղյան հակամարտության իրենց ուրույն մեկնաբանությունը:

Ի՞նչ կլինի Հայաստանի պատասխանը: Ի՞նչ կկարողանա անել մեր կառավարության ներկայացուցիչը Գուրգեն Մարգարյանի իրավահաջորդի շահերը, և համապատասխանաբար՝ մեր ազգային արժանապատվությունը պաշտպանելու առումով:

Մենք սպասում ենք և անհանգստանում ենք: Դատավարության սկզբից տակավին մի քանի օր առաջ Վարդանյանին օժանդակող փաստաբանների խումբը գանգատվում էր, թե իրենք դեռ չեն ստացել Հունգարիայի քրեական օրենսգիրքը: Ասում էին, որ արտաքին գործերի նախարարությունն ուշացնում է թարգմանությունը: Նաև գանգատվում էին, որ Հայաստանի առաջատար փաստաբան Վարդանյանը չունի անգամ գոգդիր համակարգիչ ու ռոումինգի ծառայություն իր բջջային հեռախոսի համար, ինչը կարող է խոչընդոտել կապ հաստատելուն, եթե ոչ լիովին անհնար դարձնել այն:

Ներքին մտահոգությունն ընդդիմության վերջին գործողությունների կապակցությամբ մղել է միջազգային նշանակություն ունեցող այս դատավարությունը Երևանի գերակայությունների ցուցակի հետին պլան:

Հայ սպայի շահերը և հանրապետության անունը պաշտպանելու կոչված փաստաբանների վերաբերյալ մեր ունեցած բոլոր հարցերից ոչ մեկն ավելի կարևոր չէ, քան հետևյալը (թեև մյուս հարցերն էլ պատասխան չեն ստացել).

Արդյոք սա՞ է առավելագույնը, ինչին ընդունակ է մեր կառավարությունը: Եվ մի՞թե այն արժանի չէ հասարակության ուշադրությանը, նույնիսկ երբ
Երևանի ուշադրությունը բևեռված է քաղաքական քաշքշուկին: