Նոյեմբերի վերջին Հայաստան այցելեց Գերմանիայի, Պորտուգալիայի և Միացյալ Նահանգների ներկայացուցիչներից կազմված նախընտրական մի պատվիրակություն, որի նպատակն էր գնահատել 2003 թվականին կայանալիք նախագահական և խորհրդարանական ընտրությունների պայմանները և քաղաքական մթնոլորտը:

Պատվիրակության անդամները մասնակցել են ավելի քան 50 նախընտրական գնահատումների աշխարհով մեկ, ինչպես նաև անդամակցել են 5 մայրացամաքներում կայացած ընտրությունների միջազգային դիտորդների պատվիրակություններին:

Հայաստան կատարած այցի ընթացքում նախընտրական պատվիրակությունը հանդիպումներ ունեցավ երկրի գործող և նախկին կառավարության անդամների, միջազգային դեսպանությունների, քաղաքական կուսակցությունների ղեկավարների, լրագրողների և ՀԿ-ների հետ՝ ընդամենը 24 հանդիպում անցկացնելով հինգ օրվա ընթացքում:

Պատվիրակությունը նաև ծանոթացավ Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրությանը, Ընտրական օրենսգրքին, ինչպես նաև վերջինիս համար առաջարկված և ընդունված փոփոխությունների գնահատականներին, որոնք կատարվել էին ԵԱՀԿ-ի Մարդու իրավունքների և ժողովրդավարական հաստատությունների գրասենյակի և Եվրոպայի Խորհրդի կողմից:

«Հայաստանը շարունակում է տառապել ընտրությունների իր անհաջող պատմության պատճառով», - ասվում է պատվիրակության պատրաստած հաշվետվության մեջ:

«Թեև որոշ բնագավառներում առաջընթաց է գրանցվել, դեռևս մնում են վիճահարույց ասպարեզներ, որոնց վրա պետք է աշխատել ժողովրդավարական ընտրություններ անցկացնելու համար»:

Պատվիրակության անդամները նշել են որոշ կարևոր խնդիրներ, որոնք Հայաստանը պետք է լուծի ժողովրդավարական հասարակության իր ճանապարհին: Խնդիրների ցուցակում ընդգրկված է քվեարկողների գրանցումը, որը, համաձայն հաշվետվության, հնարավորություն է ընձեռում ինչպես օրինական քվեարկողներին ցուցակներից դուրս թողնելու, այնպես էլ դրանցում անօրինականներին ընդգրկելու համար:

Մյուս խնդիրները վերաբերում էին քվեների գնմանը, քվեարկողներին, ընտրությունների աշխատակիցներին և անկուսակցական դիտորդներին վախեցնելուն, զինծառայողների քվեարկությունը, ընտրական պաշտոնյաների անբավարար պատրաստվածությանը քվեարկման ու քվեների հաշվարկման, ընտրությունների դիտորդների և լրատվական միջոցների առումով, ընտրական առավելություն ապահովվող պետական ռեսուրսների ոչ համապատասխան օգտագործմանը, ընտրական խախտումներին վերաբերվող օրենքի ուժեղացման ձախողմանը:

«Նման խնդիրների առկայության պայմաններում, կառավարությունը և ընտրական մարմիններն արտակարգ ջանքեր պետք է գործադրեն, որպեսզի ցույց տան, որ 2003-ի ընտրությունները պատշաճ կերպով կանցկացվեն», - եզրափակում է հաշվետվությունը:

Պատվիրակության անդամները նաև պարզել են, որ «ընտրական օրինախախտումներն օրենքով հետապնդելու անկարողությունը և վարչական պատժամիջոցների չկիրառումը հանգեցրել են հասարակայնության այնպիսի մտայնության, թե ընտրական ահաբեկչությունը և ընտրական կեղծիքը կարող են անպատիժ կերպով իրականացվել»:

2002 թվականի հուլիսին Ընտրական օրենքի մեջ փոփոխություններ մտցնելով (Ընտրական օրենսգիրքն ընդունվել է 1999 թվականին)՝ հայ օրենսդիրները զգալիորեն բարելավել են օրենսգիրքը:

Այդ բարելավումների թվում են անկուսակցական հայկական կազմակերպությունների կողմից ընտրությունների ընթացքը դիտելու իրավունքի ճանաչումը, կուսակցության և թեկնածուների վստահված անձանց և անկուսակցական դիտորդներին արձանագրությունների պատճենների տրամադրումն ընտրամասերում քվեների հաշվարկումից հետո, միջնորդ ընտրական հանձնաժողովների վերացումը համայնքի մակարդակով և առանց դատական որոշման ընտրությունների օրը քվեարկողների լրացուցիչ ցուցակներին անուններ ավելացնելու անհնարինության ապահովումը:

Պատվիրակությունը նշեց ժողովրդավարության զարգացմանն ուղղված Հայաստանի կառավարության ջանքերը և առաջարկեց բարեփոխման ևս մի քանի բնագավառ: Առաջարկությունների ցուցակն ընդգրկում է ընտրական հանձնաժողովների անաչառության ապահովումը, քվեների հաշվարկման ընթացքի թափանցիկության ապահովումը, քվեարկողների ցուցակների հստակեցումը, պետական ատյանների քաղաքական չեզոքության ապահովումը, զինծառայողների ազատ և տեղեկացված ընտրությունների ապահովումը, լրատվական միջոցների անաչառության ապահովումը, ինչպես նաև հաշվետվության ապահովումը և ընտրական խախտումների համար անպատժելիության վերացումը:

Պատվիրակության վերջնական գնահատականի համաձայն, հաջորդ ամիս կայանալիք նախագահական ընտրությունները, ինչպես նաև մայիսյան խորհրդարանական ընտրությունները տեղի կունենան «նախորդ ընտրությունների ընթացքում լայնորեն տարածված անօրինականությունների և կեղծիքների ֆոնի վրա»:

«Երկրի նախորդ ընտրություններից և ոչ մեկը չի բավարարել ժողովրդավարական ընտրությունների միջազգային նվազագույն չափանիշները»:

«Հայաստանի ընտրական ենթատեքստում սա շարունակում է վճռորոշ գործոն մնալ, նույնիսկ չնայած, որ 1999 թվականի խորհրդարանական ընտրությունները և 2002 թվականի հոկտեմբերի տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունները՝ նախորդների համեմատ, զգալի առաջընթաց են ապրել»: