Հենց
որ Հայաստանում տեղում է առաջին ձյունը, Ֆիոլետովո
տանող ճանապարհը դառնում է գրեթե անանցանելի: Սարերին
ծվարած այս բնակավայր հատուկենտ մեքենաներ են հասնում
այս ձմռանը, որը կարող է տանելի թվալ Երևանում,
սակայն Ֆիոլետովոյում Սիբիր է հիշեցնում:
Գյուղն ամբողջությամբ պատվում է ձյունով, և վերևից
միայն տների տանիքներն են երևում: Լոկ ծխացող ծխնելույզներն
են կյանքի նշաններ ցույց տալիս:
Տպավորությունը փոխվում է, երբ մտնում ես գյուղ,
որտեղ ամբողջ օրը լսվում է շների հաչոցն ու խաղացող
երեխաների ձայնը: Ամենադյութիչ տեսարանը գյուղացիների
արտաքին տեսքն է: Նրանք մոլոկաններ են՝ այս գյուղում
մոտ 1000 հոգի, ովքեր ապրում են այնպես, ինչպես
իրենց նախնիները դարեր առաջ:
Երկար մորուքը, կարմրավուն մազերը և յուրահատուկ
ռուսական վերնաշապիկները, որ գոտկատեղում կապվում
են պարանե գոտիով, բնորոշում են մոլոկան տղամարդուն:
Կարմիր այտերը, խարտյաշ մազերը և ժպտերես դեմքը
բնորոշ են մոլոկան կանանց, որոնց անհնար է մոռանալ:
Ռուսական այս աղանդը, որը ծագել է քրիստոնյա գյուղացիներից,
ովքեր 17-րդ դարում հրաժարվել են ենթարկվել ռուս
ուղղափառ եկեղեցուն, այսօր գոյություն ունի շնորհիվ
իր չափազանց նվիրված անդամների, ովքեր մերժում են
եկեղեցիների, սրբապատկերների կամ Սուրբ ծննդի աստվածայնությունը,
և առաջնորդվում են Աստվածաշնչով:
«Մոլոկաններ» ռուսերեն նշանակում է «կաթ խմողներ»:
Ասում են, որ նրանց սկսել են այդպես կոչել, քանի
որ նրանք հրաժարվել են պաս պահել և կաթ են խմել:
Նրանք արժանացել են քամահրանքի և աքսորվել են
ցարական իշխանության ժամանակ, սակայն մոլոկանները
փրկվել են, և ասում են, որ նույնիսկ խորհրդային
տարիներին այնքան դժվար չի եղել, որքան այսօր:
Ֆիոլետովոյի բնակիչ 33-ամյա Վիկտոր Զադորկինն
ասում է, որ շրջանում աշխատանք չկա: «Բոլորը մոռացել
են մեզ», - ասում է նա: Նրա ընկերը՝ նախկին լեռնագործ
Սաշա Զադորկինը, դժգոհում է նույնից. «Մենք բոլորս
դեռ ի վիճակի ենք աշխատել, սակայն աշխատանք չունենք:
Մենք չենք հարմարվել շուկայական տնտեսության նոր
կանոններին»:
Գործազրկության պատճառով Երևանից մոտ 140 կիլոմետր
հեռավորության վրա գտնվող Ֆիոլետովոն լքել են շատ
ամրակազմ տղամարդիկ և կանայք: Նրանք այժմ իրենց
ապրուստը վաստակում են Ռուսաստանում:
«Մեր օրենքների համաձայն, մենք չենք կարող թույլ
տալ մեր երեխաներին հեռանալ, սակայն աղքատությունը
ստիպեց», - արտասվելով ասում է 54-ամյա Աննա Զադորկինան,
ում հինգ երեխաները մեկնել են Ռուսաաստան:
Չնայած իր երեխաներից բաժանված լինելու թախծին՝
Աննայի անվրդով հայացքն ու ուրախ ձայնն առողջ ուժ
են ճառագում: Նա աշխուժանում է և, քանի որ դրանից
հետո իրեն ավելի լավ է զգում, արդարանում է, թե
Աստծո կամքն է: «Երբ մենք աղոթում ենք մեր եղբայրների
և քույրերի առողջության համար, մենք նաև աղոթում
ենք, որ մեր երեխաները չկտրվեն մեր համայնքից»:
Հավատն
է, որ պահում է Աննային: Շաբաթ օրը նա մաքրում է
տունը, հաց է թխում և պատրաստվում է կիրակնօրյա
կրոնական հավաքին:
Չնայած նրա կյանքն ավելի հեշտ չէ, քան մյուսներինը,
նա տեղի չի տալիս կյանքի դժվարությունների առաջ:
Ուրախ-զվարթ մի գործ է գտնում տանը, իսկ տարիքը
գրեթե հետքեր չի թողել նրա դեմքի վրա: «Ցանկացած
հավատքի մեջ կա փրկություն», - միշտ ասում է նա:
Թխելուց մեկ օր առաջ Աննան պատրաստում է խմորը:
Օգտագործում է ալյուր, խմորիչ, աղ և ջուր՝ մթերք,
որ նրա կարծիքով, կարող է փրկել ցանկացած անհաջողությունից:
Թխելուց առաջ կինն աղոթք է ասում. «Աստվա՛ծ, ուժ
տու՛ր ձեռքերիս»:
«Եթե չեմ աղոթում, հացս լավ չի ստացվում», - բացատրում
է նա:
Հացը սուրբ է մոլոկանների համար: Ամեն յոթերորդ
կիրակի, եռօրյա պասից հետո, Ֆիոլետովոյի մոլոկանները
կատարում են հացի զոհաբերության ծեսը: Աննան ասում
է, որ կարևոր է, որ հացը թխված լինի «մաքուր» կնոջ
կողմից, այսինքն՝ այրի կամ ծեր կնոջ կողմից, որը
երկար ժամանակ ինտիմ հարաբերություններ չի ունեցել:
Հացը բերվում է հավաքների տուն և մատուցվում կրոնական
ժողովից հետո: Հավատացյալներն այն համտեսելուց առաջ
աղոթում են, հիշում մահացածներին և խնդրում առողջություն
տալ իրենց հարազատներին:
Կիրակնօրյա հավաքները կարևոր տեղ են գրավում մոլոկանների
կյանքում: Որպես տոն և Աստծո հետ շփման մեջ մտնելու
միջոց՝ այդ ժողովները հատուկ պատրաստություն են
պահանջում: Մաքրությունը, որը դիտվում է գրեթե որպես
արարողություն, դրա կարևոր մասն է կազմում: Կանայք
ասում են, որ Աստծո հետ խոսելու օրից առաջ յուրաքանչյուր
տուն պետք է անթերի մաքրվի: Մաքուր պետք է լինի
նաև յուրաքանչյուր անձ:
Պատրաստությունների
մասին խոսելիս Աննան հանկարծակ հիշում է, որ մոռացել
է տաքացնել լողասենյակը: Նա իսկույն կանչում է ավագ
թոռանը և պատվիրում զբաղվել դրանով: «Չեմ պառկի
քնելու, մինչև ես և ընտանիքս չմաքրվենք», - հավաստիացնում
է նա:
Մոլոկանները հավատում են, որ լվացվելն օգնում
է նրանց ազատվել բոլոր անմաքուր մտքերից ու արարքներից:
Ամուսնական զույգերը կարող են հարաբերություններ
ունենալ շաբաթվա բոլոր գիշերները, բացի շաբաթ լույս
կիրակի գիշերվանից: Լոգանք ընդունելուց հետո նրանք
անգամ մտածել չեն կարող այդ մասին, քանի որ պետք
է մաքուր լինեն Աստծո հետ հաղորդակցվելուց առաջ:
Ֆիոլետովոյում ավանդական ռուսական բաղնիքներ գրեթե
չեն պահպանվել: Մարդիկ հարմարվել են ժամանակակից
ապրելակերպին և այժմ լողարանները տաքացնում են ջեռուցիչներով:
Մի գյուղացի նույնիսկ սաունա է կառուցել:
Հավաքի օրը համայնքի բոլոր անդամները տոնական
են հագնվում: Կանայք հագնում են սպիտակ գոգնոցներ
և կապում են գլխաշորեր, և գյուղը ձնից էլ սպիտակ
տեսք է ստանում: Առավոտյան բոլորը շտապում են եկեղեցի:
Ժամը 10-ից հետո փողոցում ոչ ոք չի լինում: Բոլոր
մոլոկանները գտնվում են այն չորս տներում, որտեղ
անց են կացվում կրոնական ժողովները:
Եկեղեցիների փոխարեն մոլոկանները աղոթում են ժողովասենյակներում,
որոնց միակ զարդարանքն անկյունների սպիտակ սրբիչներն
են:
Միայն Զատկի արարողության ժամանակ է պահանջվում,
որ բոլորը սպիտակ զգեստներ հագնեն: Մնացած դեպքերում
մոլոկանները հագնում են բավականին խայտաբղետ զգեստներ:
Կանայք երբեք տաբատ չեն հագնում: Նրանց սովորական
հագուստը երկար ու պարզ զգեստներն են: Բոլորի մազերը
երկար են: Կանայք ասում են, որ իրենք պետք է բնական
վիճակում պահեն այն, ինչ իրենց տվել է Աստված: Այդ
պատճառով էլ երբեք մազերը չեն կտրում:
Համայնքը բաժանվում է կարգերի: Գորգերով ծածկված
երկար փայտե նստարաններին, բոլորից առաջ, նստում
են տարեց անդամները: Համայնքի ավագը՝ քահանան, նստում
է ձախից և հետևում է արարողության բոլոր մասնակիցներին:
Տարեցներին դարձած շարքերը զբաղեցվում են ըստ տարիքի:
Սկզբից՝ մեծերը, հետո՝ ավելի երիտասարդները: Նույն
սկզբունքը վերաբերում է նաև կանանց, սակայն նրանք
նստում են սենյակի հակառակ կողմում:
Յոթ
շաբաթը մեկ մոլոկանները կատարում են «սեդմինա» կոչվող
կիրակնօրյա արարողությունը: Մի քանի կանայք, սովորաբար
հավաքների տանտիրուհիները, ամբողջ համայնքի համար
ուտելիք են պատրաստում, և երբ արարողությունն ավարտվում
է, ժողովասենյակում սեղան են գցում, որպեսզի համայնքի
անդամները ճաշեն: Սկզբում մատուցում են թարմ հաց,
պանիր և ինքնաեռներով թեյ: Նախքան սկսելը տարեցներից
մեկն աղոթք է ասում:
Մոլոկանները թեյը խմում են բաժակներից և պանրի
համար դանակ կամ պատառաքաղ չեն օգտագործում, ուտում
են ձեռքով:
Սկզբում քար լռություն է տիրում: Միայն լսվում
է թեյի բաժակներում շաքարը խառնող գդալների ձայնը:
Սակայն հետո մարդիկ աշխուժանում են և սկսում խոսել
միմյանց հետ: Քահանայի օգնականը երգելու ազդանշան
է տալիս երիտասարդ աղջիկներին:
Բոլորը ոտքի են կանգնում: Մոլոկանների բազմաձայնությունն
ու երգի ինքնամոռաց կատարումը շատ տպավորիչ է: Ոչ
բոլորն են երգում առաջին տողերը: Սակայն հետո մթնոլորտը
շիկանում է, և բոլոր ներկաները միանում են երգողներին,
ոչ պարտադիր՝ բառերով: Ոմանք երգում են միայն մեղեդին:
Երբ երգն ավարտվում է, մատուցում են երկրորդ ճաշատեսակը՝
բորշը: Մարդկանց տալիս են փայտե գդալներ, և նրանք
սկսում են ուտել մեծ թասերից: Չորս-հինգ հոգի ուտում
են մեկ ափսեից:
Այժմ բոլորն աշխույժ են: Սկսում են ուրիշ երգեր
երգել և բոլորն էլ երջանիկ են: «Դուք ասացիք, որ
ես չափազանց երիտասարդ եմ» երգից բոլորն ընկնում
են հավատքի ընդարմացման մեջ:
Մեներգում է մի երիտասարդ աղջիկ՝ Մարինան: Նրա
վառ կապույտ աչքերը, կարծես, խոսում են ինչ-որ մեկի
հետ, թեև նա ոչ մեկին չի նայում: Նրա դեմքից բացակայում
է արտահայտությունը, նա այլևս սենյակում չէ: Երգելու
ընթացքում նա սրբում է արցունքը: Հետո նրա ուսերը
սկսում են շարժվել: Նրա շարժումները չեն հետևում
երգի ռիթմին: Նրա մարմինն ավելի շուտ դողում է,
քան պարում: Աստիճանաբար նա բարձրացնում է ձայնը:
Այժմ, երբ նա բարձրացրել է ձեռքերը, նրա շարժումներն
ավելի կտրուկ են դառնում:
Նման շարժումներ են անում նաև համայնքի մյուս
անդամները: Նրանցից մեկը՝ Վիկտոր Իվանովիչը, նույնիսկ
սկսում է ցատկել: Այս վիճակը շարունակվում է մինչև
երգի ավարտը: Ավելի ուշ Մարինան ասաց, որ ոչ բոլորն
են ի վիճակի զգալ այն, ինչ ինքը զգաց երգելիս: «Պետք
է ուժեղ հավատ ունենալ: Սա դրա ամենավեհ պահն է»:
|