«Ներեցեք, դուք այստե՞ղ եք աշխատում»՝ այս հարցը հաճախ էր հնչում երևանյան հանրախանութներում մոլորված հաճախորդի շուրթերից: Հաճախ դժվար էր լինում տարբերել աշխատակիցներին հաճախորդներից:

Սակայն այսուհետ այդպես չի լինի: Ապրիլի 1-ից այդ հարցը հնչելու է ավելի շուտ այսպես. «Կարինե ջան, ինձ կօգնե՞ք»:

Տարբերության պատճառը անվանաքարտերն են: Անցյալ տարվա դեկտեմբերի 26-ին Ազգային Ժողովի՝ որոշ փոփոխություններով և լրացումներով ընդունած Վարչական օրենսդրությունը ստիպել է սպասարկման և առևտրի ոլորտի վախեցած աշխատակիցներին կրել այդ անվանաքարտերը:

Նոր օրենքները զարմանալիորեն ազդեցիկ դուրս եկան: Այս օրերին դժվար կգտնվի մի ռեստորան կամ խանութ, որի հաճախորդների հետ շփվող աշխատակիցներն իրենց ինքնությունը հաստատող անվանաքարտեր չկրեն:

Սա հաճախորդների սպասարկման քաղաքակիրթ ձև է, սակայն իրականում այս ոլորտի գործարարներին ավելի շատ հուզում է այն պատիժը, որին իրենք կարող են ենթարկվել օրենքը խախտելու դեպքում:

Պարզվում է, որ ինքը՝ օրենքը, գոյություն ունի 1997 թվականից, սակայն այն անտեսողների համար պատիժ նախատեսված չի եղել:

Իսկ ապրիլի 1-ից ցանկացած գործատու կարող է տուգանվել 20000 դրամի չափով, եթե նրա աշխատակիցն աշխատանքի դուրս գա առանց ինքնությունը հաստատող անվանաքարտի: Երկրորդ խախտման դեպքում տուգանքը դառնում է 50000 դրամ:

Օրենքը խախտած աշխատակիցը կտուգանվի 500 դրամի չափով առաջին անգամ, և կրկնակի ավելի՝ երկրորդ խախտման դեպքում:

Սակայն ինչու՞ են իշխանություններն այդքան ուզում, որ մատուցողները կամ բարմենները, որոնց անունները նրանք այդպես էլ կիմանան՝ մի գավաթ գարեջրի շուրջ զրույց սկսելով, այդուհանդերձ կրեն այդ կրծքանշանները: Որովհետև այն, ինչին նրանք հետամուտ են, շատ ավելի լուրջ է:

Այս նախաձեռնության հեղինակ, Սոցիալական ապահովության հիմնադրամի նախագահի խորհրդական Ստեփան Հայրապետյանն ասում է, որ իր նպատակը Հայաստանում անօրինական զբաղվածության դեմ պայքար սկսելն էր:

«Վարչական օրենսդրության այս փոփոխությունների նպատակն աշխատուժի անօրինական օգտագործման դեպքերի բացահայտումն ու չարաշահումներից աշխատակիցների պաշտպանությունն է», - ասում է Հայրապետյանը:

Սա է հիմնական պատճառը, որ աշխատակիցների համար ավելի փոքր պատիժ է նախատեսված, քան նրանց գործատուների համար: «Գործատուները պատասխանատու են աշխատուժի օգտագործման օրինականությունն ապահովելու համար, - ասում է Հայրապետյանը, - և նրանք էլ պետք է պատիժ կրեն օրենքը խախտելու դեպքում»:

Ըստ Սոցիալական ապահովության հիմնադրամի տրամադրած վիճակագրության, այսօր սպասարկման, առևտրի և շինարարության ոլորտում կան շուրջ 150000 անօրինական աշխատողներ, իսկ չգրանցված աշխատավարձերի ընդհանուր գումարը սույն իրավական ակտի նախագծի ներկայացման պահին հասել էր 50 միլիարդ դրամի (մոտ 85 միլիոն դոլար):

Սակայն Հայրապետյանի հավաստմամբ, բացի ստվերային տնտեսության դեմ պայքարելուց և աշխատավորների սահմանադրական իրավունքները պաշտպանելուց, իր առաջարկած վարչական փոփոխությունների նպատակը, մասնավորապես, հարկերի հավաքումն էր բնակչությունից:

Բոլոր այդ հարյուր հազարավոր անօրինական աշխատողները նշանակում են չվճարված հարկեր, և Սոցիալական ապահովության հիմնադրամի կորուստները միայն անցյալ տարի կազմել են 28 միլիարդ դրամ (մոտ 48 միլիոն դոլար):

Իսկ ինչպե՞ս են իշխանությունները մտադիր բացահայտել օրինախախտողներին: Մայիսի 1-ից Սոցիալական ապահովության հիմնադրամը կանոնավոր ստուգայցեր է կազմակերպելու ռեստորաններ, բարեր, խանութներ և այլ առևտրական օբյեկտներ, որպեսզի ստուգի, արդյոք անվանաքարտ կրող աշխատակիցները պաշտոնապես գրանցված են այդտեղ:

Բացի այդ, նման այցերի ընթացքում, հսկիչները կստուգեն, արդյոք գործատուները վարում են «հրամանագիրք» կոչվող հատուկ գրանցումների մատյանը, որտեղ գրանցվում են մարդկանց աշխատանքի ընդունման և աշխատանքից ազատման մասին բոլոր տեղեկությունները: Եթե գործատուն չկարողանա ներկայացնել այդպիսի մատյան, ապա նախատեսված է տուգանք՝ 100000 դրամ և ավելի:

Նոր կանոններն ուժի մեջ են մտել, և աշխատակիցները սկսել են անվանաքարտեր կրել, սակայն, թերևս, նրանցից քչերն են գիտակցում, թե իրականում ինչի էին հետամուտ իշխանությունները: Մեր այն հարցին, թե իրենք ինչու են կրծքանշաններ կրում, «Յուպիտեր ֆոտո էքսպրես» ծառայության աշխատակիցներն ասացին, որ «դա ավելի քաղաքակիրթ ձև է և հաճախորդներին դուր է գալիս»:

Սակայն միշտ չէ, որ աշխատակիցներին դուր է գալիս իրենց գրասենյակի ավելի հաճելի և ներկայանալի տեսքը: Նույն լուսանկարչական ծառայության աշխատակցուհի Հերմինե Առաքելյանը, օրինակ, ասաց, որ իրեն դուր չի գալիս անվանաքարտ կրելը, որովհետև դա թույլ է տալիս ուրիշներին ներխուժել իր անձնական կյանքը: «Մարդիկ տեսնում են իմ անունը և երբեմն ձևացնում են, թե ճանաչում են ինձ», - բողոքում է նա:

Վարսավիր Գառնիկ Տիգրանյանը նույնպես բողոքում է. - «Բոլորովին հարմար չէ անվանաքարտ կրել և կտրել հաճախորդների մազերը»:

Սակայն հավանեն, թե չհավանեն, միշտ իրավացի են հաճախորդները: Ինչպես ասաց «Յուպիտեր ֆոտո էքսպրես»-ի ծառայություններից կանոնավոր կերպով օգտվող լուսանկարիչ Նիկոլայ Կարախանյանը, - «Անվանաքարտ երը ոչ կրողների անհատականությունն են փոխում, ոչ էլ ընդհանուր առմամբ համակարգը»: