Վաղը՝ դեկտեմբերի 7-ին, լրանում է 14 տարի այն օրվանից, երբ Սպիտակի երկրաշարժը 25000 մարդու կյանք խլեց: Այն ժամանակ դեռ չծնված երեխաներն այժմ արդեն պատանիներ են, և շատերն աշխարհ են եկել, որպեսզի փոխարինեն իրենց ծնողների զոհված զավակներին:

Լաուրա Աթանեսյանն այդպիսի մի ծնող է, իսկ ստորև ներկայացված է մի պատառիկ նրա ապրած կյանքից...

Լաուրան տարիների ընդմիջումից հետո սկսեց կրկին թփով տոլմա եփել, երբ մի օր տղան ասաց. - «Մամ, էն կանաչ տերևով ճաշից չե՞ս սարքի»:

Երկրաշարժից հետո նա տարիներով տոլմա չէր սարքում, քանի որ այն փլատակներում զոհված իր 10 և 12 տարեկան որդիների սիրած կերակուրն էր: Արտյոմը ծնվեց երկրաշարժից մեկ տարի հետո...

«Երկրաշարժը» Լաուրայի համար նրա որդու մեծ բացված աչքերն են ու հարցը.

«Մամ, էս ի՞նչ է»:

«Պատրաստվում էի դպրոց ուղարկել, արդեն վերցրել էի վերարկուն, որ պիտի հագցնեի Արտուշիս, զգացի մի տեսակ որոտի ձայն եկավ, ու շենքը տատանվեց: Ես հասկացա, որ երկրաշարժ է, Արտուշիկիս աչքերը դեմքի վրա կլորացան վախից: Ասի՝ մի վախենա, Արտուշ ջան, երկրաշարժ է, ես հիմա ձեզի արագ կհասցնեմ վերելակին: Վերելակը մեր հարկի վրա էր, հարևանս նոր էր բարձրացել: Բացեցի դուռը, որ դուրս գանք, ու շենքը փլվեց»:

Ու 14 տարի շարունակ, մինչև այժմ, Լաուրային թվում է, թե ինչ-որ բան կարող է փոխել, որ երեխաներին փրկի: Եթե կրկին երկրաշարժ լիներ, ինքն ի՞նչ կաներ: Տղաներին արագ կհասցներ վերելա՞կ, որ շենքը փլվելուց չէր ավերվել: Հատկապես գիշերները, երբ առօրյայից միտքը մաքրված պառկում է քնելու, նա նորից ու նորից վերապրում է երկրաշարժի ամբողջ տեսարանը:

«Բացեցի դուռը, որ դուրս գայինք, ու շենքը փլվեց: Ես ձեռքերով փորձեցի փաթաթվել տղաներին, որ գոնե մեջքով կարողանամ նրանց պահել, բայց գետինը տակից փախավ: Ու հետո, երբ սթափվեցի, արդեն ամեն ինչ վերացել էր»:

Մինչև երկրաշարժը Լաուրան երազ է տեսնում. աղավնիներ ու ձիեր երկնքում, կրակ չկար, բայց աղավնիները՝ սպիտակ, այրվում ու թափվում էին սևացած: Հարևանուհին բացատրում է երազը. ձին մուրազ է, աղավնիներն էլ՝ երիտասարդները, որ Ղարաբաղում պիտի ջարդվեն: Երկրաշարժը համընկավ Ղարաբաղյան շարժմանը, որի հետ էին կապում իրենց երազանքները: Չորս օր հետո եղավ երկրաշարժը:

«Մենք երկաթյա դուռ ունեինք: Դուռն ինչ-որ բանի վրա էր ընկել, եռանկյունի էր առաջացել, ես մնացել էի այդ դռան տակ: Դիմացը բաց էր, տանիք չկար, երկինքն էր: Ու ես տեսա՝ փոքր որդիս դիմացս է, չգիտեի, Գրիշիս հետ ինչ է կատարվել, իրանից ապահով՝ Արտուշիս սկսեցի փնտրել: Արտուշիս էլ ձայնը կար, մի հինգ րոպե, հետո ձենն էլ կտրվեց, ու վերջինը լսեցի, ասավ՝ մամ, էլ չեմ դիմանա»:

Լաուրան չի պատկերացնում, որ որդիները չկան: Մասնակցում է հանգուցյալ որդու դասարանի վերջին զանգին: Երբ որդիները զորակոչի տարիքին պիտի հասած լինեին, գնում է զինկոմիսարիատ. - «Ինձ կթվար, էրեխեքս էդ էրեխեքի մեջ էին: Էդ ի՜նչ ինքնաչարչարանք էր»:

Լաուրա Աթանեսյանն արվեստի պատմություն է դասավանդում Գյումրիի մանկավարժական ինստիտուտում և Մերկուրովի անվան գեղարվեստի դպրոցում: Տարիներ առաջ իր երկու տղա ուսանողների ազատել է դասախոսություններից, քանի որ իրեն թվում էր, որ եթե իր որդիները մահացած չլինեին, նրանց նման կլինեին:

«Չէի կարողանում նրանց նայել, ըսի, եթե ուզում եք, իմ դասերին մի նստեք, ես ձեզ բացակա չեմ դնի ու վերջում էլ ձեր գնահատականը կստանաք»: Սակայն հետագայում, երբ իմանում է, որ տղաներից մեկն իր ավագ որդու հետ նույն տարին և նույն ամսին է ծնվել, հակառակ ռեակցիան է առաջանում: «Անկախ ինձնից, ուզեցի նրան տեսնել, ինձ թվաց, թե իմ էրեխես է նա, ու նրա միջոցով կարողացա էդ տարիքի էրեխեքին ընդունել»:

Սակայն ամուսինը՝ Վանյան, որ թեթև ատլետիկա է դասավանդել Մանկավարժական ինստիտուտում և մարզադպրոցում, երկու տեղից էլ դուրս է եկել, քանի որ չի կարողացել շփվել երեխաների հետ: Հետագայում էլ չկարողացավ ցնցումից դուրս գալ և վերադառնալ նախկին աշխատանքին:

Հինգ տարի առաջ նա մեկնեց Մոսկվա՝ շինարարության վրա աշխատելու: Լաուրան կարծում է, որ նա հատուկ է այդ աշխատանքն ընտրել, որ մեկուսանա և երեխաների հետ որևէ շփում չունենա:

Լաուրայի չորս ընկերուհիների ամուսինները նույնպես աշխատանքի են մեկնել Ռուսաստան, քանի որ Գյումրիում աշխատանք չկա, և նրանք իրենց ընտանիքներն ապահովելու այլ ելք չեն գտել (ըստ քաղաքապետարանի մի պաշտոնյայի, Գյումրիի տասն ընտանիքից յոթը մասնատված են, այսինքն, ընտանիքի մեկ կամ ավելի անդամներ աշխատում են դրսում):

Լաուրային թվում էր, թե երկրաշարժի համար մեղավոր են բոլորը, և զայրացած էր բոլորի վրա: Նույնիսկ ամուսնուն էր մեղադրում, թե ինչու տանը չի եղել, որ երեխաներին փրկեր: Ամուսինն այդ ժամանակ եղել է դպրոցում, փլատակներից աշակերտներ է հանել: Ու Լաուրան նրան մեղադրում էր, թե ուրիշների երեխաներին կարողացել է փրկել, իսկ հարազատ որդիներին չի փրկել:

Մեղադրում էր նույնիսկ Արագած լեռանը:

«Մի օր մշուշը փակել էր Արագածը: Գրիշիկս կանչեց՝ մամա, արի նայի, թուրքերն Արագածը տարել են: Գրիշիկ ջան, Արագածը չեն տարել, ուղղակի մշուշը նստել է վրան: Հետո կնայեի իրեն ու կասեի՝ ախր ես քեզ շատ կսիրեի, էրեխեքս էլ շատ կսիրեին, ինչի՞ էդպես արեցիր»:

Իհարկե, կարողանում էր թաքցնել իր զայրույթը, որ ուրիշներն ավելի ընդգծված էին արտահայտում, սակայն նրան էլ հանգիստ չէին տալիս զայրույթն ու նախանձը, թե ինչու հատկապես իր հետ դժբախտություն պատահեց: Զայրույթն այժմ անցել է, համակերպվել է ու գիտի, որ ոչ ոք մեղավոր չէ, պարզապես բնական աղետ էր: Սակայն «ինչու՞» հարցն այժմ էլ է առաջանում:

Ամեն տարի դեկտեմբերի 7-ի մոտենալու հետ նրա մոտ լարվածություն էր առաջանում, սպասում էր, թե երբ պիտի գա այդ օրը: Չէր ուզում մարդկանց երես տեսնել: Զայրացնում էին նույնիսկ երկրաշարժից հետո ծնված որդու ցանկությունները: Երեխան ինչպե՞ս հասկանար, թե մայրն ինչ ապրումներ է ունենում:

Այժմ դեկտեմբերն առաջվա սուր զգացողությունները չի առաջացնում: Լաուրան գիտի, որ վաղը պիտի այցելի որդիների գերեզման՝ պարտքը կատարելու՝ հանգիստ ու հաշտված եղելության հետ:

Երկրաշարժից մի քանի տարի հետո Լաուրան երազում տեսնում է մահացած որդուն. «Կասեր՝ մամ, ոտքերս կմրսի, ջուր է: Մի քանի օր անցավ, էլի տեսա ու ամուսնուս ասի՝ պիտի գերեզմանը փորենք, եթե թաց է, տեղը պիտի փոխենք»:

Ամուսինը և հայրը փորում են գերեզմանը, և պարզվում է, որ այն կիսով չափ լցված է ջրով: Նոր փոս են փորում, և երբ Լաուրան տեսնում է, որ գերեզմանը չոր է, վերաթաղում են իրենց որդիներին:

«Ես կմտածեմ՝ ինչի եմ էդ փոսը ամուսնուս փորել տվել: Անմարդկային բան էր արածս»:

Երբ Լաուրայի որդին՝ Արտյոմը, սկսում է հասնել հանգուցյալ որդիների տարիքին, մայրը տագնապի մեջ է ընկնում, մտածում է՝ հանկարծ այս տղան էլ նախորդների ճակատագրին չարժանանա: Այժմ նրա այդ տագնապներն անցել են, քանի որ Արտյոմն արդեն տարիքով ավելի մեծ է, քան իր վախճանված որդիները:

«Էն, ինչ ապրել՝ ապրել եմ, կորցրած էրեխեքի հետ կմեռնի ամեն ինչ: Եթե Արտյոմս չլիներ, էլ իմ ապրելս իմաստ չէր ունենա»:

Թեև դեռևս ապրում են ժամանակավոր տնակում, և հայտնի չէ, թե երբ բնակարան կստանան, Լաուրայի միակ մտահոգությունը որդին է:

«Այժմ արագ-արագ ուզում եմ հասցնել Արտյոմիս համար, ինչ-որ նրանց համար չարեցի: Վախ կա մեջս, որ հանկարծ չհասցնեմ: Կմտածեմ՝ այսինչ բանը Արտյոմիս օգու՞տ է, չէ, չեմ անի, կյանքում ինչ որ տղայիս չի վերաբերում, ինձ չի հետաքրքրում»:

Երկրաշարժը մշտապես այցելում է Լաուրային երազներում, որտեղ անընդհատ փորձում է փրկել որդիներին:

«Անճարակությունից կարթնանաս ու կզգաս, շունչդ կկտրվի, քրտինքդ ճակատիդ ու կզգաս, երկրաշարժ չէր, պարզապես երազ էր: Կնայեմ, չէ, Արտյոմս կողքս է, ամեն ինչ տեղն է, հեչ բան չի փլվել ու կամաց-կամաց կհանգստանամ»: