³ݷ³ñ³ÝÁ ë³Ñٳݳ÷³Ïí³Í ¿ ÙÇç³ÝóùÇ ï³ñ³Íùáí...

Երբ ամեն առավոտ մայրաքաղաքը խճճվում է մերօրյա երևանցիների գլխապտույտ եռուզեռի մեջ, Արմինե Կարապետյանը Մաշտոցի պողոտայի քաոսի միջով շտապում է իր աշխատավայր և հայտնվում անցյալում:

Կտրվելով ներկայից` նա բացում է փոքրիկ սենյակի երկաթյա դուռը և քայլում հին Երևանի սև ու սպիտակ էջերով: Այստեղ վարդագույն տուփերում հոգատարությամբ պահված հազարավոր լուսանկարները պատկերում են նեղլիկ փողոցներով ընթացող ձիակառքերը, առաջին տրամվայները, փողոցների երկայնքով ձգվող մեծ ու փոքր տները:

43-ամյա Արմինեն Երևանի պատմության թանգարանում աշխատող այն ինը կանանցից է, որոնց աշխատանքային օրն անցնում է անցյալի մասունքների մասին հոգալով: Այս պատերի ներքո շուրջ 87 հազար պատմության պատառիկներ պատմում են Երևանի մասին:

«Մենք մշտապես շփվում ենք այն իրերի հետ, որոնք օգտագործել են մեր նախնիները, - ասում է թանգարանի լուսանկարների ֆոնդապահ Կարապետյանը: - Պետք է ապրել սրանցով, հասկանալու համար, թե ինչպիսին է մեր սերն այս նմուշների նկատմամբ»:

Վերջին տասը տարիների ընթացքում Կարապետյանը և նրա գործընկերները շարունակել են հոգ տանել ցուցանմուշների մասին բնակելի շենքերի բակում գտնվող մի գորշ, աննկատ շինությունում: Իր նախկին հանգրվանից՝ Կապույտ մզկիթից վտարվելուց հետո, «թանգարանն» այժմ տեղակայված է նախկին դպրոցի շենքում:

Մզկիթն Իրանի դեսպանատանը հատկացվելուց հետո Երևանի պատմության և Բնության պահպանության թանգարանները գործնականում մնացին անօթևան:

Ներկայիս կառավարությունը նպատակ ունի թանգարանին տարածք հատկացնել քաղաքապետարանի համար կառուցվող նոր շենքում, սակայն մինչև այդ, անցած տասնամյակի նման, մայրաքաղաքի հյուրերն ու բնակիչները գրեթե զրկված են նրա պատմությանը ծանոթանալու հնարավորությունից:

Մեկ տարի առաջ թանգարանի հավաքածուի մի քանի տասնյակ նմուշներ ցուցադրման ներկայացվեցին շենքի նեղլիկ միջանցքում: Անգամ այդ փոքրիկ ցուցադրումը պատկերացում է տալիս ամբողջ հավաքածուի հարստության մասին:

Երևանի 19-րդ դարի բերդի երկու մեծ բանալիները, բերդի գրավման ժամանակ օգտագործված զենքերը, 1894 թվին արտադրված Թաիրովի անունը կրող հայկական առաջին կոնյակը, 13-րդ դարի Կաթողիկե եկեղեցու քարակերտ մոդելը...

ä³ïÙ³Ï³Ý óáõó³ÝÙáõßÝ»ñÇ ß³ñùáõÙ »Ý ³ñÅ»ù³íáñ ÑÇÝ Çñ»ñÁ:

«Երևանի պատմության հանդեպ հետաքրքրությունը միշտ շատ մեծ է եղել, - ասում է թանգարանի տնօրեն Արմինե Սարգսյանը, - անգամ այս պայմաններում մեկ տարվա ընթացքում մենք շուրջ 900 այցելու ենք ունեցել՝ դպրոցականներ, ուսանողներ, սփյուռքահայեր և օտարերկրացիներ»:

Հոկտեմբերին մայրաքաղաքը տոնելու է Երևանի հիմնադրման 2785-ամյակը, մինչդեռ թանգարանում հայտնվելով համոզվում ես, որ քաղաքի տարածքը բնակեցված է եղել շատ ավելի վաղ ժամանակներից:

Տնօրենի խոսքերով այսօր բացի այս թանգարանից չկա մեկ այլ վայր, որտեղ կարելի է լիարժեք տեղեկություններ ստանալ աշխարհի հնագույն մայրաքաղաքներից մեկի՝ Երևանի մասին:

Թանգարանի հնագիտական հավաքածուն ընդգրկում է մայրաքաղաքի տարբեր մասերում անցկացված պեղումներում հայտնաբերված քարե ու մետաղե գործիքներ, բրոնզե զենքեր, զարդեր և խեցեղեն իրեր: Այստեղ է գտվում նաև նախնադարյան մարդու գանգը՝ հայտնաբերված Երևանի քարայրերից մեկում (Երևանյան լճի հարևանությամբ), որն ըստ քարայրի պեղումների ղեկավար հնագետ Բենիկ Երիցյանի շուրջ 60-70 հազար տարվա պատմություն ունի:

Կան նաև նոր ժամանակների (19-20-րդ դարերի) պատմությանը, մշակույթին ու կենցաղին վերաբերող բազմաթիվ ազգագրական առարկաներ, որոնց շարքում է հայ կերպարվեստի արժեքավոր մի հավաքածու՝ ներկայացված Բաշինջաղյանի, Թերլեմեզյանի, Սարյանի, ¶յուրջյանի և այլ հանրահայտ նկարիչների կտավներով:

Այս բոլոր արժեքները պահպանվում են շենքի տարբեր հարկերում և հնարավորինս խնամվում ֆոնդապահների կողմից, քանզի այստեղ չկան հերմետիկ պատուհաններ, օդորակիչներ և անհրաժեշտ սարքավորում:

«Թանգարանի բարդ ճակատագիրն իր ազդեցությունը թողեց նաև աշխատողների վրա, - ասում է գործվածքի և զենքերի բաժնի ֆոնդապահ 50-ամյա Հասմիկ Քամալյանը, - պատկերացրեք, երբ ընտանիքը տեղափոխվում է նոր բնակարան, որքան դժվար և ժամանակատար է բոլոր իրերը տեղափոխել և տեղավորել նոր բնակարանում:

«Հավատացեք, 87 հազար իր տեղափոխելը շատ ավելի բարդ է, մանավանդ, որ յուրաքանչյուր իր առանձին փաթեթավորել և նորից հաշվարկել ենք»:

Ըստ թանգարանի գիտական քարտուղար Հերմինե Սարգսյանի աշխատանքÝ ³Ûëï»Õ դարձել է ապրելակերպ:

Ö³ñï³ñ³å»ï æÇÙ ÂáñáëÛ³ÝÇ Ñ³í³ëïٳٵ óݷ³ñ³ÝÇ Ýáñ ïáõÝÁ ɳíÁ ÏÉÇÝÇ::

«Մենք ասում ենք, եթե նորեկը մեկ տարի թանգարանի պայմաններին դիմանա, ապա նա կաշխատի ևս 40 տարի, - ասում է 47-ամյա Հերմինեն, որը 25 տարի այս բնագավառում է, - սա դառնում է կոչում, երբ անկախ վարձատրումից անում ես ամեն ինչ, որպեսզի թանգարանը գոյատևի»:

Ֆոնդապահ կանանց աշխատավարձը 13 հազար դրամ է (մոտ 22 դոլար), որն ըստ նրանց բավականացնում է միայն ճանապարհածախսին և ընդմիջման մեկ գավաթ սուրճին:

«Խղճուկ աշխատավարձը չէ, որ մեզ բերում է այս թանգարան, - խոստովանում է հնագիտության բաժնի պատասխանատու 54-ամյա Լեյլա Սիմոնյանը, - չգիտեմ ինչն է պատճառը, սակայն այս բնագավառ մտնողներից շատ քչերն են դուրս գալիս. միգուցե հոգևոր կապվածություն է ստեղծվում անցյալի հետ»:

Նրանք հույս ունեն, որ ներկա կառավարությունը կկատարի իր խոստումը և քաղաքապետարանի նորակառույց շենքի մի հատվածը կտրամադրի թանգարանին (3 միլիոն դոլար արժողությամբ կառույցի շինարարությունը նախատեսվում է ավարտել հաջորդ տարի):

Նախագծի հեղինակ ճարտարապետ Ջիմ Թորոսյանի խոսքերով հիանալի գաղափար է մեկտեղել քաղաքապետարանը Երևանի պատմության թանգարանի հետ:

«Նոր շենքը մեծ բակ է ունենալու, որի աջ և ձախ կողմերը կառույցներ են՝ կապված բարձր կամարներով: Շենքի մի հատվածը զբաղեցնելու է թանգարանը: Քաղաքապետարանի բակը պիտի լինի նաև թանգարանինը, որտեղ կտեղադրվեն պատմությունը ներկայացնող խաչքարեր և սափորներ», - ասում է Թորոսյանը:

75-ամյա ճարտարապետը դեռ 1980-ին է նախագծել այս շենքը:

«Այն պիտի լինի հուշահամալիր՝ նվիրված պատմական 12 մայրաքաղաքներին, որոնք քանդվել են և այսօր չկան, բայց Երևանի շնորհիվ շարունակվում է իրենց կյանքը», - ասում Թորոսյանը:

Հինգհարկանի կառույցն ունենալու է 12 կամարներ, որոնց մեջ լինելու են հուշասյուներ: Դրանցից յուրաքանչյուրի վրա մեծ տառերով փորագրվելու են Հայաստանի պատմական քաղաքների անվանումները՝ Տիգրանակերտ, Վան, Անի, Վաղարշապատ, Կարս, Մուշ: Շենքի մի հատվածում վեր կխոյանա 60 մետր բարձրությամբ աշտարակը, որտեղից տեսարան կբացվի մայրաքաղաքի և Արարատ լեռան վրա:

Ճարտարապետի նախագծով ապագա թանգարանի աշխատակազմը կունենա բավական հարմարավետ սրահներ և սենյակներ արժեքները ներկայացնելու համար, ինչպես նաև սենյակներ՝ թանգարանի գիտական աշխատանքները կատարելու համար:

«Ես համոզված եմ, որ եթե թանգարանը քաղաքապետարանի կողքին լինի, քաղաքապետը մեծ ուշադրություն կհատկացնի դրան»:

Բայց դա կլինի վաղը: Իսկ այսօր Երևանի պատմության ճակատագիրը շարունակում է կախված մնալ ինը կանանցից, որոնք լավ օրերի սպասումով անձնվիրաբար և հոգատարությամբ պահպանում են Հայաստանի մայրաքաղաքի պատմության յուրաքանչյուր դրվագ: